Marc van Ranst en het moreel kompas van wetenschaps­communicatie

Marc van Ranst, in België ‘griepcommissaris’ oftewel staatsspreekbuis bij gezondheidscrises, hield in 2019 een leuke, bij vlagen hilarische presentatie over de communicatie rond de Mexicaanse Griep. Hij houdt daar een onderhoudend verhaal waar kundigheid uit spreekt en gevoel voor communicatie.

Het lijkt wel een beetje alsof hij zelf de naam “Mexicaanse Griep” heeft bedacht en ook de strategische mastermind is geweest. Dat is dan wel geen ‘dasha van Poetin’ maar voor wie het WHO-communicatiehandboek met een professioneel oog heeft bekeken bevat zijn verhaal echt geen nieuws. Hij heeft het gewoon keurig uitgevoerd. Enfin, een presentatie mag ook wel wat sappigheid bevatten, anders krijgt het publiek maar het idee dat ze naar een ambtenarenverslag zitten te kijken.

Van Ranst is losjes op dreef. Hij dacht duidelijk: ‘het is nu al zo lang geleden, ik kan vrijuit praten op deze bijeenkomst’. Hij was dus totaal niet prepared op de volgende griepgolf, noch was hij zich bewust van de kracht van social media. Hij krijgt dankzij deze twee vergissingen -hij refereert aan beide in zijn presentatie- meer aandacht dan hij toen dacht te gaan trekken.

Vraag van Mattias Desmet

Mattias Desmet, professor klinische psychologie, deelde de videoregistratie van de presentatie en vroeg aan zijn FB-lezers wat zij ervan vonden. Ik ben bijna 40 jaar actief in de communicatie en dat vak ligt mij na aan het hart. Mijn antwoord werd zodoende wat lang voor een comment, vandaar maar een blogartikel.

Dit is de video met de presentatie van Marc van Ranst:

El post van Mattias Desmet:

De vrijmoedige presentatie ontploft in zijn gezicht

Iedereen herkent in de presentatie wel wat er onlangs is gebeurd (en nog steeds gebeurt) rondom het coronavirus.

Een eerste probleem is dat het er voor van Ranst niet veel toe doet of de boodschap feitelijk klopt of niet. Uitgangspunt is gewoon dat die klopt. Elke crimineel vindt zijn advocaat, elk instituut heeft zijn boodschappenjongen. Functies moeten vervuld. Maar ja, in de recente geschiedenis zijn er pijnlijke voorbeelden waarbij het ontbreken van een eigen moreel kompas of eigen onderzoeksplicht (van alle betrokkenen maar zeker van communicatiemensen) desastreus is geweest.

Daar staat tegenover dat als van Ranst het niet had gedaan, dan was er wel een andere professional geweest in zijn plaats, misschien nog talentvoller, met alle mogelijke gevolgen van dien. ik ben dus eigenlijk niet zo anti-van Ranst. Het systemische gevaar ligt er daarentegen wel dik bovenop:

Een machtshebber en een coöperatieve arts is alles wat een communicatieprofessional nodig heeft om een democratie aan de kant te schuiven.

Wetenschap en grondrechten moeten even wijken voor onze eigen bestwil

Van Ranst voerde ook in 2020 zijn taak naar behoren uit, conform het communicatiehandboek van de WHO. In zijn presentatie heeft hij het over “onze boodschap” en daartegenover staat het “fake news”, oftewel alles wat niet strookt met de eigen boodschap. Zoals gezegd: die valse tegenstelling past bij de positie van zo’n functionaris. Kritisch onderzoek? Dat moeten zijn opdrachtgevers maar doen.

Ongeacht het wetenschappelijk gehalte of feitelijke ondersteuning vertaalt en verspreidt hij een boodschap. Het is jammer voor hem dat zijn opdrachtgevers nu juist de bronnen waren die feitelijk het fake news produceerden. Dat zeg ik zo stellig want ik zou niet weten waarom ik niet dezelfde stelligheid mag hanteren als hij; er is onderbouwing zat.

Who watches the watchmen?

Maar wat in een open maatschappij van levensbelang is, is dat zijn boodschap door de mangel gehaald zou moeten worden. Eerst de mangel van de journalistiek en daarna, als daar zwaarwegende dingen uit naar boven komen, door het parlement. Journalisten moeten op zoek naar onderliggend bewijs, te rade gaan bij andere, gerenommeerde wetenschappers en toetsen aan bestaande maatschappelijke kaders: burgerrechten, grondrechten, medische normen, democratische validatie, recht op lichamelijke integriteit, noem maar op. Bij smaadklachten kan de rechter uitkomst bieden.

Maar nee: de staatsvirologen verkondigen achterhaalde mantra’s en journalisten blaten ze gewoon na, alsof ze aan een subsidie-infuus van de collectieve sector liggen. Als de virologen zeggen: angst is het enige wat helpt, dan maken journalisten iedereen bang. Ze verspelen daarmee elke geloofwaardigheid maar dat is wel weer te repareren. Het collectief geheugen is niet zo best, dat weten zij ook.

De enkele burger die tegen die gevaarlijke onzin juridisch in het geweer komt, wordt door de rechters stelselmatig afgeserveerd. Het allerlaatste correctiemechanisme is daarmee ook verdwenen.

Niks geleerd van het afserveren van kritiek

Dat wrakke systeem is waar de discussie over zou moeten gaan, niet over boodschappers als meneer van Ranst. Wel vind ik dat de kennis rond de Mexicaanse Griep ook van Ranst nu wel wat alerter hadden mogen maken.

Van Ranst doet zijn beklag over wisselende politici, waardoor opgedane kennis weer verdwijnt. Tegelijkertijd is hij zelf het levende bewijs dat het aanblijven van dezelfde personen geen enkele garantie is voor voortschrijdend inzicht.

Wat hij zegt over die boeken, die achteraf makkelijk praten hadden, dat gaat nu echt niet meer op. De onderbouwde kritiek is nu niet terugblikkend, het zijn tijdige en wetenschappelijk onderbouwde reacties op basis van nu beschikbare kennis, waar de virologen en (‘wetenschaps’)journalisten ook over kunnen beschikken. Net als Wodarg destijds en nu ook weer. Maar ja, die verstoren de boodschap en zijn daarom automatisch fake news.

Verder zijn er nog wel wat kleine plooitjes maar zo’n presentatie kun je niet langs een superstrakke meetlat leggen:

• Geen budget, wel een call center dat 1.000 calls per dag kan verwerken?
• Een gezin dat jou met je ‘hobby’ de vakantie laat verstieren? Echt, een “hobby”, dus belangeloos?
• Nooit meer de sterftecijfers vergeleken tussen Vlaanderen en Wallonië en daaruit conclusies getrokken over de noodzaak van je werk?

Laat de andere van Ranstjes het maar niet horen, waar die verpeste vakantie nou eigenlijk goed voor is geweest.

Nabranders 7-12

[Edit 1: In Nederland kennen we niet zo’n ‘woordvoerder’ die kritiekloos probeert om draagvlak te creëren voor discutabel beleid. Die rol wordt bij ons door de kwaliteitsmedia vervuld. Ik weet niet wat erger is.]

[Edit 2: Een ‘Griepcommissaris’ vangt veel roem en glorie af van de eigenlijke verantwoordelijken. Ik weet niet hoe in België de verantwoordelijke minister heet. In België heeft men vermoedelijk wél gehoord van Hugo de Jonge. Ik heb ooit wel foto’s van haar gezien denk ik maar niet voldoende om aan haar schoenen af te meten hoe ijdel zij is.]

[Edit 3: De naam “Sciensano” ben ik wel vaker tegengekomen als WHO-dependance, maar wie daar filiaalhouder is – geen idee. De naam Marc van Ranst kende ik heel goed, met name via enkele Vlaamse FB-connecties. Men richt daar graag zijn pijlen op hem. Een ideale bliksemafleider dus, en ook dat is een bekende communicatiestrategie. Die vermeldt van Ranst niet; het is ook maar de vraag of hij zich dat ten volle realiseert, met zijn “hobby”.]

[Edit 4: In bovenstaand stuk wordt Wodarg genoemd. De link die daar nu goed bij past is dit latere artikel over de bijwerking trombose na vaccinatie]