Er is nog nooit een epidemie geweest die zoveel aandacht heeft gekregen als deze corona pandemie. Door diverse belanghebbende partijen is er aandacht aan besteed en aan gerekend. Nu we de laatste stuiptrekkingen zien, wordt er nu enerzijds over corona gesproken alsof het inmiddels een stevige verkoudheid is, maar ook dat “we moeten leren leven met corona”. De vraag is dus eigenlijk:Le coronavirus fait-il partie de la vie?
Een blog van Herman Steigstra en Anton Theunissen
Les chiffres
Nu de laatste golf (de herfst Omikron BA.5 golf) aan het voorbijtrekken is, lijkt het ons goed om eens van afstand naar de cijfers te kijken. Vaccinaties horen daar zeker bij, maar we kijken vooral naar het gedrag en dan met name naar het aantal overlijdens: hoeveel mensen overleden er in de loop van de tijd en welke rol speelde corona daarbij.
Er zijn verschillende bronnen die cijfers publiceren, waarvan het CBS de belangrijkste is. Het CBS registreert overlijdens via door de huisarts ingevulde meldingsformulieren. Op dit formulier kunnen maximaal drie oorzaken aangegeven worden, die van invloed kunnen zijn geweest voor het overlijden. Deze cijfers worden met een vertraging van 3 maanden gepubliceerd.
Sinds het begin van de epidemie worden de overlijdens aan corona ook gemeld door het RIVM. Het RIVM telt een overlijden aan corona, als er binnen twee weken voor het overlijden een positieve PCR test is geweest. Tussen deze twee organisaties zit een steeds groter wordend verschil, zoals we ook hebben uitgelegd in ons artikelCBS of RIVM, wie heeft de juiste cijfers?We lieten hier zien dat de RIVM-cijfers het eerste jaar van de epidemie 40% lager uitvielen dan de CBS-cijfers en lijken incompleet te zijn. Het verschil is inmiddels opgelopen tot een factor 3,5, dat is bijna 70% lager.
Als we de totale sterfte (alle oorzaken dus) en overlijdens aan corona op basis van de RIVM-cijfers samenbrengen, dan krijgen we deze grafiek:
De waarden per week zijn omgerekend naar een percentage van wat er voor die week door het CBS verwacht wordt aan overlijdens op basis van historische cijfers (een “intelligent” 5-jaars gemiddelde). Het rode oppervlak is het aantal overlijdens aan corona zelf, het blauwe gebied is wat er dan overblijft voor de “Overige oorzaken”. We zien hier al dat er bij de eerste golf bijna net zoveel overlijdens aan “Overige oorzaken” zijn als aan corona zelf.
Als we de CBS-cijfers gebruiken als maat voor het aantal overlijdens aan corona, dan is dit een veel duidelijkere grafiek:
We zullen deze grafiek gebruiken om het verloop vanaf de eerste golf te verklaren en dan terugverwijzen naar de RIVM-cijfers, om de verschillen uit te leggen.
De Eerste Golf
De eerste golf is eigenlijk “uit het boekje”. Een exponentiële stijging die leidde tot een groot aantal overlijdens binnen korte tijd. De snelle stijging werd veroorzaakt door het feit dat er nog geen immuniteit was opgebouwd waardoor het virus zich snel kon verspreiden. Omdat mensen geen weerstand hadden had dit veel zieken en overlijdens tot gevolg. Het reproductiegetal zat in de aanloop tot de top op 2,5. Omdat het sociale leven zeer snel tot stilstand kwam (en volgens sommigen ook door de invloed van het seizoen), daalden de besmettingen ook weer snel.
Waar we speciaal op willen wijzen, is de daling van het aantal overlijdens aan andere oorzaken. Aan het eind van de eerste golf is het zelfs tot onder de 90% gedaald. Dit verschijnsel zien we bij alle respiratoire epidemieën en corona gedraagt zich wat dat betreft als een “normale” respiratoire epidemie. Dit effect is toe te schrijven aan het feit dat dit soort virussen vooral toeslaat bij mensen met een zwakke gezondheid en dus een kortere levensverwachting. Daardoor overlijden ze eerder dan wanneer ze niet zouden zijn getroffen door het virus.
In september 2020 is het aantal overlijdens weer genormaliseerd. Wel zien we nog een klein piekje in het aantal overlijdens half augustus, dat was de hittegolf die een aantal mensen het leven heeft gekost.
De Tweede Golf
De tweede golf was in feite een voortzetting van de eerste golf. Door de deels opgebouwde immuniteit en het seizoenseffect van 30%, kwam het reproductiegetal niet boven de 1,3 uit en ontstond een veel bredere golf dan de eerste (“flatten the curve”). Duidelijk te zien is dat het aantal overlijdens aan “Overige oorzaken” ook nu daalt, zelfs tot onder de 80%.
Nadat in februari 2021 de vaccinaties van start gingen, zien we in maart dat weliswaar het aantal overlijdens aan corona afneemt, maar het aantal overlijdens aan andere oorzaken juist flink toeneemt. Vanaf april is ondanks de hoge vaccinatiegraad het totaal aantal overlijdens boven de 100% gestegen. De grote vraag die nog steeds niet is beantwoord, is of hier een oorzakelijk verband ligt. Tot maart 2021 gedraagt corona zich als een epidemie uit het boekje, maar vanaf april 2021 lijken er andere factoren in het spel en de vaccinaties zijn een voor de hand liggende kandidaat.
Het aantal overlijdens per week komt nauwelijks meer onder de 100%. Er is sprake van een structurele oversterfte, die nog steeds voortduurt. We hebben dit fenomeen beschreven in ons artikelLa surmortalité bat tous les records.
De Delta golf
In november 2021 komt de Delta variant in Nederland aan en die zorgt voor flink wat besmettingen, ziekenhuisopnames en natuurlijk ook overlijdens. In deze grafiek is dit interessante deel uitvergroot:
Wat opvalt is dat ook hier, ongeveer sinds mei 2021, het continue aantal overlijdens “Overige oorzaken” boven de 100% ligt en dat is vreemd (de stippellijn geeft de trend aan). Bij de eerste en tweede golf daalde dit aantal “volgens het boekje”, maar nu niet! Overlijdens aan andere oorzaken is net vóór het begin van de Delta golf al met bijna 5% verhoogd.
Wel zien we na de Deltagolf een ondersterfte van 15% rond de jaarwisseling. Dat was het moment waarop Omikron zijn intrede deed en de Delta wegdrukte. Onduidelijk blijft welke invloed de boosterprik heeft gehad op het verloop van de epidemie. Het heeft de Delta golf in elk geval niet tegengehouden en of de vaccinatie de oorzaak is voor de onverklaarde oversterfte tijdens de Delta-golf blijft een onbeantwoorde vraag. De RIVM-cijfers zouden wel die indruk kunnen wekken.
Als we namelijk naar grafiek 5 kijken, op basis van de RIVM-cijfers kijken, dan zien we een vreemd beeld: de overlijdens aan overige oorzaken nemen na de eerste booster veel sterker toe dan overlijdens aan corona zelf.
Waarschijnlijk hebben we hier te maken met de situatie dat kwetsbare patiënten met corona overlijden aan hun onderliggend lijden, maar door het RIVM niet worden aangemerkt als corona patiënt. In het uiteindelijke overlijdensrapport van de huisarts aan het CBS wordt corona dan wel vermeld als mogelijk van invloed op het overlijden. Met name het feit dat de overige oorzaken bij het CBS niet stijgen, maakt het aannemelijk dat de CBS-cijfers een beter beeld schetsen dan de RIVM-cijfers. Tenzij er een oorzaak kan worden gevonden voor de plotselinge sterftestijging bij de eerste boosterprik.
Nadat de Delta-golf gepasseerd is, volgt er weer ondersterfte: het zijn mensen die vanwege de Deltagolf enkele maanden eerder overleden zijn. Inmiddels is ook de Omikron variant aangekomen en die zorgde eigenlijk voor rust op het epidemie vlak: vrijwel geen overlijdens en IC-opnames meer.
Wat we vervolgens wel weer zien, is een plotselinge toename van de sterfte op het moment dat de ‘voorjaarsboosters’ gezet werden. De ondersterfte van 15%, gedurende het eerste kwartaal van 2022, veranderde binnen een maand in een oversterfte van rond de 10% en die duurt nog steeds voort. Als we de verklaarbare ondersterfte buiten beschouwing laten, wordt de ingezette trend van mei 2021 weer doorgezet. Het causale verband is hiermee niet bewezen, maar op grond van deze schijnbare verbanden zouden wij al veel eerder actie hebben verwacht, zelfs als de uitkomsten daarvan effecten zouden hebben op de vaccinatiebereidheid.
De influenza-epidemie die op dat moment woedde, zal zeker ook een rol hebben gespeeld, maar die was van niet al te lange duur en had ook weer volgens het boekje moeten resulteren in ondersterfte en ook die hebben we niet gezien. Oversterfte bleef.
De Herhaalprik
Sinds 19 september is het weer mogelijk om een herhaalprik te laten zetten. Eerst voor de ouderen en kwetsbaren, later voor iedereen. De grote vraag is wat het voor de sterftecijfers gaat betekenen. Het aantal corona-overlijdens volgens RIVM is op dit moment rond de 2 per dag. Cijfers van het CBS zijn nog niet bekendgemaakt, maar zouden dus rond de 7 kunnen zijn.
Kort voor het begin van de vaccinatieronde zagen we 1 week met 100% van de verwachte sterfte, dus geen oversterfte meer. Inmiddels is dat weer gestegen tot een oversterfte van rond de 35 per dag, consistent met wat we het afgelopen jaar zagen. Dit is de grafiek die we op de achtergrond altijd bijhouden:
Bijzonder is het dat de oversterfte onder de 65 jaar (de groep die nog geen herhaalprik heeft gehad) nu daalt, terwijl die boven de 65 jaar stijgt. Als de prikken daadwerkelijk een effect op de korte termijn sterfte hebben, dan zal dat, met een lage opkomst voor de herhaalprik, niet duidelijk te zien zijn. Net zo belangrijk is echter of de stijgende sterftetrend wordt doorgezet of juist afzwakt. De komende weken gaan hierover uitsluitsel geven!
Conclusions
De corona epidemie valt eigenlijk uiteen in twee gedeelten: vòòr en na vaccinatie. Tot april 2021 ziet corona er cijfermatig uit zoals een flinke griep er uit ziet. Rond de 10.000 overlijdens door de epidemie zelf en een bijbehorende ondersterfte die daarop volgt. Zoals griep hoort bij het leven, zo lijkt corona ook bij ons leven te gaan horen. Wel heeft in deze tijd de angst voor de gevolgen van de epidemie ons leven in negatieve zin sterk beïnvloed.
In het tweede deel van de epidemie zien we een ander beeld. Naast overlijden aan corona zelf, zien we het beeld van aanhoudende oversterfte. Omdat dit beeld is ontstaan na de eerste vaccinatieronde en op de achtergrond voortdurend aanwezig was (en zelfs aangewakkerd lijkt door de boosterrondes), wordt de suggestie gewekt dat vaccinaties hierin een belangrijke rol spelen. Dit causale verband is niet bewezen en aanvullende informatie over met name de vaccinatiegeschiedenis van de overledenen is essentieel om dit verband aan te tonen dan wel uit te sluiten. De onwilligheid van de overheid om deze informatie ter hand te stellen, doet vermoeden dat deze niet strookt met de campagnes ter verhoging van de vaccinatiebereidheid.
Als we naar de huidige sterftecijfers kijken, is corona (Omikron dus) veel milder dan een milde griep en valt onder de categorie “hoort bij het leven”. Omikron heeft ook in landen waar nog nauwelijks immuniteit was geen druk op de zorg veroorzaakt.
De oversterfte cijfers baren ons steeds meer zorgen. Het is belangrijk om de oorzaak hiervan te achterhalen. Vaccinatie lijkt daarvoor een belangrijke oorzaak, maar sociale en maatschappelijke effecten kunnen we zeker niet uitsluiten.
Weer een goed stukje van Anton. Wel een beetje hetzelfde verhaal in andere woorden, maar dat is ook een goed ding want dan denk je er nog eens een keertje bij na met mogelijk een andere invalshoek.
Ik heb wel een opmerking, Corona en ook de Griep zijn geen zaken die normaal bij het leven horen. Het zijn hardnekkige terugkerende ziekten die slachtoffers kosten. Beter is om ook dit soort ziekten beter het hoofd te kunnen bieden en ze niet zomaar voor lief nemen elk jaar weer.
En dus zou het de overheid sieren eens echte maatregelen te nemen m.b.t. gezondheid en ventilatie in OV en scholen bijvoorbeeld. Of gezond voedsel goedkoper maken, voorlichting, gezonder leven enz.
Maar dat doen ze niet en dus vinden we het normaal dat er jaarlijks 8.000 en soms wel het dubbele aan doden vallen door een griepje. Op de snelweg vallen er jaarlijks rond de 700 en dat vinden we verschrikkelijk en dat mag miljarden kosten om tegen te gaan. Of we halen duizenden bomen weg want een persoon werd gedood door een tak op de weg?
Nee een ziekte, welke dan ook, is niet iets wat je voor gewoon moet aannemen, of mee moet leren leven. Leren leven doe je met een handicap niet met iets wat je kan voorkomen door het juiste gedrag.
En dan bedoel ik niet met een lockdown of andere onderdrukkingen die eigenlijk een heel ander doel beogen.
Dat is hoe ik er tegenaan kijk natuurlijk.
Maar ik begrijp de boodschap, als de overheid niet capabel is, dus je handicap, dan moet je er mee leren leven. (of een keer verder nadenken wanneer je ze kiest)
Eens hoor. Het is ook niet het een of het ander. Natuurlijk moet je ziekte tegengaan. Ventilatie zou al heel veel schelen. Maar wel binnen de grenzen van het redelijke. Er zijn normen voor, zowel in qaly’s als budgettair. Die zijn allemaal uit het raam gegooid.
Er zullen altijd kwetsbaren blijven die een virusgolf niet overleven. Zero-ziekte is geen optie. Daarom voel ik meer voor “leven met” dan voor “gebukt gaan onder de bestrijding van”.
De laatste grafiek suggereert dat er geen meersterfte is in de leeftijdscategorie van 0-65 jaar. Dat is in tegenspraak met de cijfers van het CBS. Ik kom over de periode 2020 t/m 2022 op een meersterfte van;
2020 ————857
2021 ———-2088
2022wk38— 1013
—————–3958 meersterfte
methode van berekening;
Elke week publiceert het CBS de sterftecijfers per week.
https://www.cbs.nl/-/media/...
In tabel 3 staan in kolom D 0-50 jaar en in kolom E 50-65 jaar de sterfgevallen per week.
In tabel 6 staat het verwachte aantal sterfgevallen in de leeftijdscategorie van 0-65 jaar in kolom S per week .
Bijvoorbeeld;
week————0-50—50-65–verw.aant.—-meersterfte
2022wk34——120—–328——372————- 76
De som van de meer- en mindersterfte over het hele jaar kom op de volgende cijfers;
2020 ————857
2021 ———-2088
2022wk38— 1013
—————–3958 meersterfte
Wat doe ik volgens jullie fout en hoe komen jullie aan je cijfers?
Het is ONVERKLAARDE meersterfte. De Coronasterfte is er dus uitgehaald, conform de CBS-registraties. Zou dat het kunnen zijn?
Dus we zijn het eens over meersterfte die niet is gecorrigeerd voor corona? Blijven een paar vragen over. Hoe weet je de corona sterftecijfers voor augustus, september en oktober? prognose obv RIVM cijfers?
Hoe weten we of iemand is gestorven aan corona of met corona?
Is het niet objectiever om de gezondheid van de bevolking te meten door te kijken naar ongecorrigeerde meersterfte?
Hallo Mike_S, er zijn geen cijfers gecorrigeerd. Het is de totale (ongecorrigeerde) oversterfte minus de de door corona verklaarde (ongecorrigeerde) oversterfte. Dan houd je de “onverklaarde” meer/oversterfte over.
De laatste maanden zijn inderdaad prognose op basis van rivm met inachtneming van de vermenigvuldigingsfacor die de laatste weken van toepassing was.
Aan/met corona, dat verschil houdt CBS tegen de borst, dat zou je hun moeten vragen. Ik zou dat ook héél graag willen weten.
Als je liever naar de totale meersterfte kijkt mag dat natuurlijk (je kunt ook naar de totale sterfte kijken). Ik zie niet goed waarom dat objectiever is. Als je dat doet, krijg je de respons “ja maar corona” en dan ben je weer terug bij af. De ‘gezondheid van de bevolking’, die jij noemt, ligt nog een stuk ingewikkelder, zowel fysiek als mentaal: ziekte, kwaliteit van leven, perspectief hebben, vrijheid ervaren etc. Ik weet niet of oversterfte 1:1 door te vertalen is naar gezondheid. Misschien gaan er wel veel gezonde mensen plotseling dood; ik weet het niet.
Het gaat niet om goed of fout. Jullie tonen aan dat er oversterfte is, zelfs als je de covid-19 sterfte van de oversterfte aftrekt. Wat ik wil aantonen is dat ondanks vaccine de oversterfte op hetzelfde niveau blijft. Het CBS is creatief met het toekennen van de doodsoorzaken bij de overledenen.
Nee hoor, ik zeg ook niet dat het gaat om goed of fout dacht ik? Maar dat is toch prima, dan tel je de waardes toch weer bij elkaar op? Of je gebruikt de cijfers rechtstreeks van CBS. Dat is wat we hebben gedaan in La surmortalité bat tous les records.
Ja, dat is een verhelderd en beangstigend artikel. De oversterfte neemt alleen maar toe. Maar er is geen behoefte om dit te onderzoeken bij de politiek.