Vaccins goed voor jong en oud ?

De vaccins zijn aangeboden aan vrijwel alle inwoners, maar was dat wel terecht? Stond de mate van bescherming wel in verhouding tot de risico’s die alle geneesmiddelen nu eenmaal met zich meebrengen? En wat vinden we van de kosten? Moest iedereen wel in aanmerking komen voor een vaccinatie? In dit artikel leggen we uit dat in 2021 het vaccin alleen verantwoord gegeven kon worden aan personen boven de 80 jaar en in 2022 zelfs alleen maar boven de 95 jaar. Een artikel van Herman Steigstra in samenwerking met Anton Theunissen.

Overlijdensrisico alle oorzaken

Het vaccin zou moeten beschermen tegen het risico te overlijden aan de gevolgen van een besmetting met het SARS-Cov-2 virus. Het zou ook de druk op de IC en de kans op ziek worden in zijn algemeenheid moeten verminderen, maar dat is slecht meetbaar en dus laten we dat in dit artikel maar buiten beschouwing.

We beginnen meteen al met een definitie kwestie. Vaccineren voorkomt dat de doodsoorzaak covid-19 zou zijn, maar als een patiënt vervolgens toch aan een ordinaire longontsteking overlijdt, zijn we weinig opgeschoten. We kijken daarom met name naar de totale sterfte. We hebben een uitgebreide analyse gepubliceerd van de ontwikkeling van de sterfte sinds 2000 en kunnen daarmee niet alleen een prognose voor de corona-jaren maken, maar ook een berekening van de sterfte in 2020-2022 uitgesplitst naar leeftijd. Deze grafiek (afgeleid van de cijfers uit deze publicatie) is ons uitgangspunt:

We zien hier de baseline als een blauwe lijn die voor elke leeftijd het verwachte aantal overlijdens per jaar weergeeft.

De dikke oranje en groene lijnen zijn oversterfte in resp. 2020 en 2021. De dunne lijnen zijn de totale sterfte in 2020. We zien dat deze oversterfte min of meer evenredig is met de baseline.

Gemiddeld was deze door covid-19 veroorzaakte oversterfte rond de 9%. Voor 90+ iets minder, van 74 tot 82 jaar iets meer.

Voor 2021 (groen, het eerste jaar waarin werd gevaccineerd) zien we een duidelijke verschuiving van de surmortalité naar lagere leeftijden. Het geeft het beeld dat de ouderen bescherming genoten van het vaccin, maar dat de lagere leeftijden juist verantwoordelijk zijn voor de onverklaarde oversterfte.

Om deze cijfers beter te kunnen beoordelen, doen we twee aanpassingen: we gaan standaardiseren op het aantal inwoners voor elke leeftijd, zodat we een sterftepercentage gaan krijgen. Ook gaan we een logaritmische as gebruiken, omdat er grote verschillen in sterftekansen gaan ontstaan. Dit wordt dan de nieuwe grafiek:

We zien in deze grafiek per leeftijd de overlijdenskans als een blauwe lijn: de baseline. Voor een 65-jarige is bijvoorbeeld de kans om dat jaar te overlijden 1%, voor een 90-jarige 16%. Dit is de meerjarige verwachting voor alle jaren t/m 2020. Maar in 2020 was er oversterfte door de coronapandemie en dat gaf een totale oversterfte van 9%. Als die voor alle leeftijden hetzelfde zou zijn, krijgen we de blauwe streepjeslijn. In werkelijkheid vonden we de oranje lijn als oversterfte. We zien dat het algemene beeld is, dat alle leeftijden inderdaad in verhouding even zwaar werden getroffen. In absolute zin waren het uiteraard de ouderen die het kwetsbaarst waren en dus de meeste sterfte hadden.

In 2021 werd er gevaccineerd en dus zou je verwachten dat de combinatie van opgebouwde immuniteit en bescherming van de vaccins voor minder sterfte zou zorgen. Maar niets is minder waar als we naar de groene lijn kijken. Wel zien we voor de ouderen (ouder dan 85 jaar) een daling van de oversterfte met 50% en dat is goed nieuws. Maar voor iedereen jonger dan 80 jaar nam de oversterfte juist toe en dat is vreemd. We komen er later op terug.

Overlijdensrisico covid-19

Als we apart van de oversterfte gaan kijken naar de kans dat covid-19 de doodsoorzaak zal zijn, dan moeten we dus kijken naar de bescherming die het vaccin ons daarvoor biedt. Daarover publiceerden we een artikel dat gebaseerd is op de vrijgekomen CBS-cijfers, waaruit wij een goede schatting voor deze VE (=Vaccinatie effectiviteit) kunnen maken. Deze grafiek voor de VE publiceerden wij daarin:

Als we kijken naar de VE, dan zien we dat deze in de zomer van 2021 rond de 60% zat, maar juist toen de Delta variant verscheen en we de bescherming hard nodig hadden, was de VE maar 20%. Voor de verdere berekeningen zijn we het vaccin gunstig gezind en rekenen we met een VE van gemiddeld 50%.

Voor 2022 lijkt de bescherming na het verschijnen van de Omikron variant helemaal weg te vallen. We gaan dan rekenen met een bescherming van 25%.

Number Needed to Vaccinate

We hebben nu alle benodigde informatie verzameld om een berekening uit te voeren van wat in de gezondheidszorg “Number Needed to Vaccinate” oftewel NNV wordt genoemd. Dat is het aantal vaccinaties dat moet worden toegediend om één overlijden te voorkomen. Bijvoorbeeld bij een serum tegen giftige slangenbeten zal dat iets meer dat 1 zijn, want na een beet van een slang ga je meestal dood, maar na toediening van het serum overleef je het meestal wel. Bij een vaccin zal dat aantal veel hoger zijn, want je zult vele duizenden vaccins moeten zetten, om één overlijden te voorkomen, maar hoeveel? Dat gaan we nu berekenen.

Het eerste getal dat we moeten weten, is hoeveel overlijdens er potentieel te voorkomen zijn. We gaan er van uit dat er in 2021 evenveel overlijdens aan covid-19 te voorkomen zijn als er in 2020 oversterfte was, dat lijkt een redelijk uitgangspunt. We negeren dus de opbouw van natuurlijke immuniteit. We weten ook de vaccinatiegraad bij benadering en die is in 2021 driemaal gedaan (basis en booster). Door al deze cijfers met elkaar te vermenigvuldigen en te delen, kunnen we voor elke leeftijd berekenen hoeveel vaccins er nodig waren om één overlijden met doodsoorzaak covid-19 te voorkomen.

In 2022 zien we dat de sterfte aan covid-19 veel lager was en ook de bescherming van de vaccins gehalveerd. De beide NNV-waarden kunnen we nu grafisch uitzetten:

De blauwe lijn is de NNV-waarde voor 2021 en rood voor 2022. De streeplijnen zijn de trendlijnen op basis van de leeftijden boven de 60 jaar. Daaronder zijn de sterfteaantallen te laag om nog betrouwbare cijfers op te kunnen leveren.

Als voorbeeld zien we dat in 2021 voor een 70-jarige ongeveer 7000 vaccinaties nodig zijn om 1 leven te sparen, voor een 30-jarige 500.000. Voor 2022 zijn deze waarden vijfmaal zo hoog, dus 35.000 voor een 70-jarige en 2.500.000 voor een 30-jarige. Duizelingwekkende cijfers!

Surmortalité inexpliquée

Naast het beschermen van het leven door de vaccins, zijn er ook andere oorzaken die de sterftekans bepalen. Zij worden nog steeds officieel aangeduid met “Onverklaarde oversterfte”, maar we moeten er rekening mee houden dat de vaccinatie hier een rol kan spelen. Er komen wel steeds meer bewijzen dat er een relatie is, maar de kwantiteit is nog steeds niet definitief vastgesteld. Wij gaan als voorbeeld uit van een veel genoemde kans van 1:1200. We nemen aan dat deze voor alle leeftijden gelijk is, maar waarschijnlijk is deze voor ouderen richting 1:400. De aantallen worden te klein voor betrouwbare conclusies.

In grafiek D is die kans met een zwarte lijn aangegeven. Als die klopt, dan zou je dus het vaccin niet moeten toedienen als de kans op overlijden aan de bijwerkingen van het vaccin groter is dan de bescherming die het vaccin je geeft. Dat zou dan dus betekenen dat het vaccin in 2021 alleen zinvol was voor de 80+ groep en in 2022 zelfs alleen voor 95+. Iedereen zou voor zichzelf moeten kunnen invullen wat hij/zij denkt dat de veiligheid van de vaccins zou kunnen zijn. Het opnemen van deze grafiek in de bijsluiter zou een verplichting moeten zijn.

Die 1:1200 is een schatting op basis van rekenmodellen, die nog steeds bestreden worden. Maar Grafiek A lijkt er toch al een sterke aanwijzing voor te geven.

We zien daar dat de sterfte bij 82 jaar in 2021 gelijk was aan die van 2020. Er was geen nuttig effect van de vaccinaties, maar ook geen negatief effect, dat we wel zien bij de lagere leeftijden. 82 jaar is ook precies de leeftijd waarop de NNV-waarde (de blauwe streeplijn) vrijwel gelijk is aan 1200.

Kosten

In het 10 jaar geleden opgestelde rapport Kosteneffectiviteit in de zorg wordt de overheid aangespoord om kosteneffectief te zijn, maar daar lijkt hier nu geen enkele sprake van te zijn geweest. Als we uitgaan van de norm dat voor preventieve medicatie een QALY €20.000 mag kosten, dan gaan we met het in 2021 beschermen van het leven van een 30-jarige ver buiten ons budget: gemiddeld € 25.000.000 per voorkomen overlijden uitgegeven. Als we ervan uitgaan dat deze persoon na het sparen van dit leven 80 jaar oud mag worden, dan gaven we € 500.000 per jaar uit en dat is 25X boven de begroting. Zou dit de instemming van het parlement hebben gekregen als hierover een debat zou zijn gevoerd? We denken toch van niet.

Conclusions

Vaccinatie geeft bescherming, maar ook risico. Op basis van de beschikbare cijfers van het CBS concluderen wij dat vaccineren in 2021 alleen zinvol was voor mensen ouder dan 80 jaar. In 2022 was dat zelfs voor boven de 95 jaar. Onder deze leeftijden was het risico op “Onverklaard overlijden” juist groter. Als we kijken naar de geldelijke middelen die deze campagnes hebben opgeslokt, dan is het een investering in gezondheidsschade geweest.