Uit map 1 van het coronadossier: De Onderbouwing van de Lockdowns

Halverwege 2020, na de eerste schrikreflexen, was het tijd om beleid te maken, ook in het Verenigd Koninkrijk. Rishi Sunak, kandidaat om Boris Johnson op te volgen, doet een boekje open over hoe dat beleid tot stand kwam. Hieronder (vertaald) zijn openhartige interview in The Spectator en de reactie daarop van Lord Sumption, voormalig Hoge Raad rechter. Robbert Dijkgraaf moet nog maar eens een keer nadenken over zijn voorstel voor het ommuren van De Wetenschap™. Hopelijk breidt deze Engelse olievlek zich uit over Europa. Er zitten nog meer mappen in dat dossier.

Direct naar de korte samenvattende bespreking met duiding van Lord Sumption

De lockdown dossiers: Rishi Sunak over wat ons niet verteld werd

Uit The Spectator van 27 augustus 2022
auteur: Fraser Nelson

Toen Groot-Brittannië werd afgesloten, werd het land verzekerd dat alle risico’s goed en grondig waren overwogen. Ja, scholen zouden sluiten en het onderwijs zou eronder lijden. De normale gezondheidszorg zou een klap krijgen en mensen zouden sterven als gevolg daarvan. Maar de regering zei herhaaldelijk dat de experts dit allemaal hadden bekeken. Het was toch niet zo dat ze ons zouden opsluiten zonder de gevolgen ernstig af te wegen?

Die gevolgen laten zich nog steeds voelen: de waanzin van de examens, de enorme toename van de wachtlijsten in de NHS, duizenden onverklaarbare “sterfgevallen met een overschot”, gerechtelijke achterstand en economische chaos. Was dat allemaal verwacht, ingecalculeerd en door de leiders beschouwd als een prijs die het betalen waard was? Reeds aan het begin van de lockdown begonnen ministers zich zorgen te maken dat het beleid roekeloos werd uitgevoerd zonder dat iemand nadacht over de neveneffecten. Slechts een handvol hoofdrolspelers aan de top nam de beslissingen: onder hen Rishi Sunak, de kanselier. Hij heeft nu besloten openbaar te maken wat er is gebeurd.

Als we elkaar ontmoeten in het kantoor dat hij heeft gehuurd voor zijn leiderschapscampagne, die binnenkort de laatste week ingaat, zegt hij meteen dat hij niet geïnteresseerd is in het aanwijzen van de felste voorstanders van lockdown. Niemand wist in het begin iets, zegt hij: lockdown was noodzakelijkerwijs een gok. Chris Whitty en Patrick Vallance, de chief medical officer en de chief scientific adviser, gaven openlijk toe dat lockdown meer kwaad dan goed zou kunnen doen. Maar toen het bewijsmateriaal begon binnen te rollen, ontstond er een vreemde stilte in de regering: tegengeluiden werden weggefilterd en er werd een “zie geen kwaad”-beleid toegepast.

Sunak’s verhaal begint met de eerste Covid-vergadering, waar ministers een A3 poster van wetenschappelijke adviseurs te zien kregen waarop de opties werden uitgelegd. Ik wou dat ik die had bewaard, want er stonden dingen op die geen effect hadden: het verbieden van live-evenementen en zo,’ zegt hij. Er stond op: je moet oppassen dat je dit soort dingen niet te vroeg doet, want het is heel moeilijk vol te houden in een moderne samenleving. Het wetenschappelijk advies was dus aanvankelijk om lockdown af te wijzen of op zijn minst uit te stellen.

Dit veranderde allemaal toen Neil Ferguson en zijn team van het Imperial College hun beroemde “Report 9” publiceerden, waarin werd gesteld dat het aantal slachtoffers van de Covid 500.000 zou kunnen bereiken als er geen actie werd ondernomen – maar dat het aantal minder dan 20.000 zou kunnen zijn als Groot-Brittannië de “lockdown” zou toepassen. Dat bleek natuurlijk een enorme overdrijving te zijn van het vermogen van de lockdown om het aantal Covid-doden te beperken. Imperial benadrukte dat het “geen rekening heeft gehouden met de bredere sociale en economische kosten van onderdrukking, die hoog zullen zijn”. Maar iemand die betrokken is bij het maken van het beleid zou dat toch wel uitvinden.

Als er naar buiten toe een open discussie werd onderdrukt, vond Sunak het des te belangrijker dat die ook intern plaatsvond. Maar dat was niet zijn ervaring. ‘Ik had het gevoel dat niemand praatte’, zegt hij. We spraken helemaal niet over gemiste [dokters] afspraken, of de achterstand die massaal aan het ontstaan was in de NHS. Dat was nooit aan de orde. Toen hij wel probeerde zijn bezorgdheid te uiten, stuitte hij op een muur. Die vergaderingen waren letterlijk ik rond die tafel, gewoon vechten. Het was elke keer ongelooflijk ongemakkelijk. Hij herinnert zich een vergadering waar hij het over onderwijs had. Ik was er erg emotioneel over. Ik had zoiets van: “Vergeet de economie. We kunnen het er toch allemaal over eens zijn dat kinderen die niet naar school gaan een grote nachtmerrie is” of zoiets. Er was een grote stilte na afloop. Het was de eerste keer dat iemand dat zei. Ik was zo woedend.

Een van Sunaks grootste zorgen betrof de angstboodschap, die volgens zijn Treasury-team langdurige gevolgen zou kunnen hebben. In elke brief probeerden we te zeggen: laten we stoppen met het “angst”-verhaal. Het was altijd verkeerd vanaf het begin. Ik heb voortdurend gezegd dat het verkeerd was. De posters met Covid-patiënten aan de beademing waren volgens hem het ergst. Het was verkeerd om mensen zo bang te maken. Het dichtste dat hij kwam om dit te trotseren was in een toespraak in september 2020 waarin hij zei dat het tijd was om te leren ‘leven zonder angst’ – een directe reactie op de berichtgeving van het Cabinet Office. Ze waren daar erg boos over.

Zijn Eat Out to Help Out-campagne was bedoeld als optimistisch tegenargument. ‘Uit de enquêtegegevens in heel Europa bleek dat ons land verreweg de minste kans had om weer normaal te worden. Alles wees erop dat iedereen te bang was om weer dingen te gaan doen. We hebben een consumptiegedreven economie, dus dat zou heel slecht zijn. En dat was het ook. Het Verenigd Koninkrijk kreeg de ergste economische neergang van Europa.

Lockdown – het sluiten van scholen en een groot deel van de economie, terwijl de politie achter mensen aan werd gestuurd die op bankjes in het park zaten – was het meest draconische beleid dat in vredestijd is ingevoerd. Nr. 10 wilde het beleid presenteren als “volgens de wetenschap” in plaats van een politieke beslissing, en dit had gevolgen voor de bedrading van de regeringsbesluitvorming. Het betekende dat Sage, een wijdvertakte groep wetenschappelijke adviseurs, werd verheven tot een comité dat kon beslissen of het land al dan niet zou worden afgesloten. Er was geen sociaal-economisch equivalent voor Sage; geen forum waar andere vragen zouden worden gesteld.

Degene die de notulen van de Sage-vergaderingen schreef – en de besprekingen samenvatte tot richtlijnen voor de regering – bepaalde het beleid van het land. Niemand, zelfs kabinetsleden niet, zouden weten hoe deze beslissingen tot stand kwamen.

In de begindagen had Sunak een voordeel. ‘De Sage-mensen beseften heel lang niet dat er een Schatkistpersoon was op al hun telefoontjes. Een lieve dame. Ze was geweldig omdat het betekende dat ze daar zat en luisterde naar hun discussies.

Het betekende dat hij vroegtijdig werd geattendeerd op het feit dat deze zo belangrijke notulen van Sage vergaderingen vaak afwijkende stemmen weglieten. Zijn mol, zegt hij, zou hem vertellen: “Nou, eigenlijk blijkt dat veel mensen het niet eens waren met die conclusie”, of “Hier zijn de redenen waarom ze er niet zeker van waren.” Zo kon ik in ieder geval beter gewapend deze bijeenkomsten ingaan.

Maar zijn overwinningen waren schaars en ver van elkaar. Eén overwinning boekte hij in mei 2020, toen de eerste plannen werden gesmeed om in de zomer uit de lockdown te gaan. Er staat wat taal in die je zult zien omdat ik ervoor gevochten heb,’ zegt hij. Er werd gesproken over niet-Covid gezondheidseffecten.’ Het zijn maar een paar zinnen, zegt hij, maar hij beschouwt het feit dat de neveneffecten van de lockdown op dat moment überhaupt werden erkend als een triomf.

Hij noemt niet Matt Hancock, die dit alles voorzat als minister van Volksgezondheid, of Liz Truss, die er het zwijgen toe deed. Zoals hij in het begin al zei, wil hij geen namen noemen, maar duidelijk vertellen wat het publiek niet te horen heeft gekregen – en welk proces daartoe heeft geleid. Normaal gesproken, zei hij, krijgen ministers Sage-analyses te zien waarin wordt gewezen op gruwelijke “scenario’s” die zich zouden voltrekken als Groot-Brittannië de lockdown niet zou opleggen of verlengen. Maar zelfs hij, als kanselier, kon er niet achter komen hoe deze allesbepalende scenario’s waren berekend.

‘Ik had zoiets van: “Vat voor mij de belangrijkste aannames samen, op één pagina, met een heleboel gevoeligheden en redenen voor elke aanname”,” zegt Sunak. In het eerste jaar kon ik dit nooit krijgen. Het ministerie van Financiën, zegt hij, zou nooit beleid aanbevelen op basis van onverklaarbare modellen: hij beschouwde dit als een kwestie van basiscompetentie. Maar een jaar lang werd het beleid van de Britse regering – en het lot van miljoenen – bepaald door halfuitgewerkte grafieken die door externe academici waren bedacht.

Dit is het probleem,’ zegt hij. Als je al deze onafhankelijke mensen macht geeft, ben je de klos. Sir Gus O’Donnell, de voormalige kabinetssecretaris, heeft gesuggereerd dat Sage gevraagd had moeten worden om verslag uit te brengen aan een hoger comité, dat de sociale en economische aspecten van het opsluiten in overweging had moeten nemen. Sunak is het daarmee eens. Maar omdat Sage vanaf het begin gezalfd was, behield dat zijn macht tot de opstand die afgelopen Kerstmis kwam.

Toen de Omicron variant afgelopen december begon te stijgen, begon de dans opnieuw. Een Sage-analyse stelde dat zonder een vierde lockdown, Covid-doden konden oplopen tot 6.000 per dag. Dat was een factor 20 te hoog. Maar dat weten we alleen omdat de regering voor één keer Sage’s advies verwierp. Deze keer deed Sunak zelf navraag – onder meer bij academici van de Stanford University, waar hij zijn opleiding had gevolgd, en bij zijn voormalige collega’s in de financiële wereld die met Covid-modellen waren begonnen. Van cruciaal belang was dat JP Morgan Zuid-Afrikaanse gegevens over Omicron gebruikte om te suggereren dat Britse ziekenhuizen niet onder de voet zouden worden gelopen – in tegenstelling tot de voorspellingen van Sage.

Ik sta nog steeds op de [email] lijst van JP Morgan research,’ zegt hij. Het geeft me een beetje een ander perspectief. In het geval van Omicron, als dat heel andere perspectief juist was, dan was elk van de 12 Sage-scenario’s die aan de ministers waren verstrekt een enorme overdrijving en zou Groot-Brittannië onnodig worden opgesloten. Toch waren de wielen al in beweging, zegt Sunak. Ze hadden al een briefing gehad dat er een persconferentie zou komen. Het systeem werd als het ware opgestart.

Hij vloog vroeg terug van een reis naar Californië. Tegen die tijd werd JP Morgan’s lockdown analyse rondgemaild onder de kabinetsministers als een samizdat papier, en ze waren klaar om in opstand te komen. Sunak ontmoette Johnson. Ik heb hem gewoon gezegd dat het niet juist is: we moeten dit niet doen. Hij dreigde niet met aftreden als er weer een lockdown zou komen, ‘maar ik gebruikte de dichtstbijzijnde formulering van woorden die ik kon’ om die dreiging te impliceren. Sunak belde vervolgens andere ministers rond en vergeleek notities.

Normaal gesproken werden kabinetsleden niet op de hoogte gehouden van de besluiten die in verband met de Covid werden genomen – Johnson’s nummer 10 informeerde hen achteraf, in plaats van hen te raadplegen. Sunak zegt dat hij er bij de premier op aandrong het besluit aan het kabinet door te geven, zodat zijn collega’s hem politieke rugdekking konden geven voor het verwerpen van het advies van Sage. Ik herinner me dat ik hem zei: laat het kabinet bijeenkomen. Je zult zien. Iedereen zal volledig achter je staan… Je hoeft je geen zorgen te maken. Ik zal naast je staan, net als elk ander lid van het kabinet, behalve waarschijnlijk Michael [Gove] en Saj [Javid]. Zoals zou blijken.

Overdrijft Sunak zijn eigen rol? Voor wat het waard is, zijn relaas strookt met wat ik heb opgevangen van zijn critici in de regering: dat de op geld beluste Sunak op een eenmansmissie was om lockdown te torpederen. En misschien ook de premier. Alles wat ik deed werd gezien door het prisma van: “Je probeert moeilijk te doen, probeert leider te zijn,” zegt hij. Hij probeerde de premier niet in het openbaar uit te dagen, of een papieren spoor achter te laten. Ik zei veel dingen tegen hem in privé’, zegt hij. Er is een schriftelijk verslag van alles. In het algemeen lekken mensen het – en dat veroorzaakt problemen.

Op elk moment had Sunak naar buiten kunnen treden – of zelfs ontslag kunnen nemen. Ik vraag hem of hij dat had moeten doen. Zo’n ontslag nemen tijdens een pandemie, zegt hij, zou onverantwoord zijn geweest. En in de openbaarheid treden, of zijn twijfels kenbaar maken, zou zijn opgevat als een directe aanval op de premier. Destijds was de strategie van nr. 10 om de indruk te wekken dat lockdown een wetenschappelijk onderbouwd beleid was waar alleen mafkezen vraagtekens bij durfden te zetten. Als zou uitlekken dat de kanselier ernstige bedenkingen had, of dat er nooit een kosten-batenanalyse was uitgevoerd, zou dat politiek gezien niet handig zijn geweest voor nr. 10.

Pas nu kan Sunak vrijuit spreken. Hij doet zijn mond open, niet alleen omdat hij kandidaat is voor het premierschap, zegt hij, maar omdat er belangrijke lessen uit dit alles te trekken zijn. Niet wie wat fout heeft gedaan, maar hoe het heeft kunnen gebeuren dat zulke belangrijke vragen over de diepgaande gevolgen van de lockdown – kwesties die de politiek waarschijnlijk nog jaren zullen domineren – nooit goed zijn onderzocht.

Wij zijn gekozen om het land te besturen, niet om iemand anders de schuld te geven. Als het apparaat er niet is, dan veranderen we het. Als het goed gaat, zegt hij, “komt dat doordat de persoon aan de top in staat is goede besluiten te nemen – en begrijpt hoe je goede besluiten neemt”.

En dat is natuurlijk zijn ultieme punt: “De leider is belangrijk. Het maakt uit wie de persoon aan de top is. Het is de reden waarom hij uiteindelijk ontslag nam, en een deel van zijn pleidooi om leider van de Conservatieve partij te worden. Hij zegt dat ministers eerlijk moeten zijn over de keerzijde van elk beleid (inclusief belastingverlagingen), en dat ontkenning de zaken altijd erger maakt.

En de andere lessen van de lockdown? We hadden de wetenschappers geen macht moeten geven op de manier waarop we dat hebben gedaan,’ zegt hij. En je moet vanaf het begin erkennen dat er compromissen moeten worden gesloten. Als we dat allemaal hadden gedaan, hadden we er nu heel anders voor gestaan. Hoe anders? Dan hadden we waarschijnlijk andere beslissingen genomen over zaken als scholen bijvoorbeeld. Had een openhartiger discussie Groot-Brittannië kunnen helpen de lockdown geheel te voorkomen, zoals Zweden heeft gedaan? Ik weet het niet, maar het had korter gekund. Anders. Sneller.

Er is één belangrijke factor die hij niet noemt: de opiniepeilingen. In maart 2020 werden overal ter wereld vergrendelingen opgelegd en de premier werd er al van beschuldigd bloed aan zijn handen te hebben omdat hij niet eerder had ingegrepen. Wie er ook in Nr. 10 zat, zou toch wel gedwongen zijn om de boel af te sluiten door de publieke opinie? Maar het publiek, zegt Sunak, werd doodsbang gemaakt, terwijl het in het ongewisse werd gelaten over de -waarschijnlijke- gevolgen van de lockdown. Wij hebben dat mee helpen bepalen: met de angstboodschappen, het machtigen van de wetenschappers en het niet praten over de wisselwerking.

Die afwegingen zijn duidelijk. In het begin vroeg niemand wat al die geannuleerde NHS-afspraken zouden betekenen. Toen het antwoord kwam, was het verwoestend: een wachtlijst die naar verwachting zal groeien van zes miljoen nu tot negen miljoen in 2024. Vermijdbare sterfgevallen door kanker als gevolg van een te late diagnose zullen in de duizenden lopen. Dan is er nog de economische impact. We hebben een tekort van 300.000 tot 400.000 [werknemers],’ zegt hij. Dat is een probleem. Zo’n 5,3 miljoen mensen hebben een werkloosheidsuitkering en veel vijftigplussers stoppen helemaal met werken: een tendens die volgens Sunak pas werd opgemerkt “toen het al te laat was”.

Zelfs nu beweert Sunak niet dat de lockdown een vergissing was – alleen dat de vele nadelen voor de gezondheid, de economie en de samenleving in het algemeen hadden kunnen worden beperkt als ze openlijk waren besproken. Er is een officieel onderzoek gestart, maar Sunak zegt dat er nu lessen te leren zijn. Het opduiken van een andere Covid-variant (of een andere nieuwe ziekteverwekker) kan op een dag leiden tot de roep om een nieuwe lockdown. Een van de vragen zal zijn hoe we de democratische controle in een toekomstige crisis kunnen beschermen – hoe we ervoor kunnen zorgen dat het beleid stevig ter discussie wordt gesteld en wordt getoetst, zelfs wanneer het voor de regering opportuun is het debat te onderdrukken.

Volgens Sunak was dit het probleem dat centraal stond in de reactie van de regering op de crisis: een gebrek aan openheid. Men verzuimde moeilijke vragen te stellen over waar dit alles toe zou kunnen leiden – en men neigde ertoe angstzaaien te gebruiken om het debat in de kiem te smoren, in plaats van de discussie aan te moedigen. Dus in één zin: hoe zou hij de pandemie anders hebben aangepakt? Ik zou gewoon een volwassener gesprek met het land hebben gevoerd.

Fraser Nelson is redacteur van The Spectator

Beetje bij beetje wordt de waarheid over de lockdown toegegeven: het was een ramp

De angst van het publiek werd opzettelijk aangewakkerd om beslissingen te rechtvaardigen die ter plaatse werden genomen en gebaseerd waren op twijfelachtig advies

Door Lord Jonathan Sumption, voormalig Hoge Raad rechter
Zondag 28 augustus 2022, 12.01 uur BST, The Sunday Times

Lockdown was een extreme en ongekende reactie op een oud probleem, de uitdaging van een epidemische ziekte. Het was ook iets anders. Het markeerde een van de ernstigste overheidsfouten van de moderne tijd. In een opmerkelijk openhartig interview met The Spectator heeft Rishi Sunak de aandacht gevestigd op de oppervlakkigheid van het besluitvormingsproces waarvan hij zelf deel uitmaakte. De fundamentele regel van een goede regering is geen radicale beslissingen te nemen zonder de waarschijnlijke gevolgen te begrijpen. Dat lijkt vanzelfsprekend. Toch is het op dat meest fundamentele niveau dat de regering Johnson faalde. De tragedie is dat dit nu pas wordt erkend.

Sunak maakt drie belangrijke punten. Ten eerste, het wetenschappelijk advies was dubbelzinniger en inconsistenter dan de regering liet blijken. Een deel ervan was gebaseerd op twijfelachtige uitgangspunten die nooit goed zijn onderzocht. Een deel ervan viel in duigen zodra het werd aangevochten van buiten het groepsdenken van het adviesorgaan van Sage. Ten tweede heeft de regering, om steun te verwerven, de angst aangewakkerd door een manipulatieve reclamecampagne op te zetten en door extravagante grafieken te steunen die wezen op een ongecontroleerde stijging van het sterftecijfer als we niet werden opgesloten. Ten derde negeerde de regering niet alleen de catastrofale nevenschade van de lockdown, maar ontmoedigde zij ook actief de bespreking ervan, zowel in de regering als in haar openbare berichtgeving.

Lockdown was een beleid dat in de begindagen door China en de Wereldgezondheidsorganisatie werd bedacht als een manier om het virus volledig te onderdrukken (de zogenaamde zero Covid). De WHO liet deze onrealistische ambitie al snel varen. Maar de Europese landen, met uitzondering van Zweden, omarmden de lockdown gretig en verscheurden daarmee een decennium van pandemieplanning die was gebaseerd op het concentreren van hulp op kwetsbare groepen en het vermijden van dwang.
In eerste instantie bood Groot-Brittannië weerstand tegen de stormloop. Toen publiceerde het team van professor Neil Ferguson van het Imperial College in Londen het beruchte “Report 9”. Sunak bevestigt dat dit de ministers in paniek bracht tot een maatregel die de wetenschappers eerder hadden verworpen. Als No 10 de onderliggende veronderstellingen had bestudeerd, was het misschien minder onder de indruk geweest. Rapport 9 ging ervan uit dat mensen bij afwezigheid van een lockdown niets zouden doen om zichzelf te beschermen. Dit was in strijd met alle ervaring met menselijk gedrag en met de destijds beschikbare gegevens, waaruit bleek dat mensen ruim voor de aankondiging van de lockdown vrijwillig hun contacten beperkten.

En, zoals in rapport 9 werd opgemerkt, zou de lockdown het virus niet vernietigen. Het zou terugkomen zodra de beperkingen werden opgeheven. Het beleid had daarom alleen zin als noodoplossing tot de komst van een doeltreffend vaccin, dat op dat moment nog 18 maanden op zich zou laten wachten.

Het was altijd al duidelijk dat je een land niet maandenlang kon sluiten zonder ernstige gevolgen. Het schokkende dat uit Sunak’s interview naar voren komt, is dat de regering weigerde om daarmee rekening te houden. Er was geen evaluatie van de te verwachten nevenkosten van de lockdown. Er was geen kosten-batenanalyse. Er was geen planning. In de regering werd er niet eens over gesproken. Sunak’s eigen pogingen om ze aan de orde te stellen liepen stuk op een muur. Ministers namen hun toevlucht tot ontwijkend gedrag en beweerden dat zij “de wetenschap volgden”.

Toch was de kritische vraag nooit een wetenschappelijke vraag. Het was een politieke kwestie, waarin de waarschijnlijke ziekenhuisopnames en sterfgevallen door Covid slechts één element vormden. De wetenschappers zeiden dat het niet hun taak was om na te denken over de sociale of economische implicaties van hun advies. Daarin hadden ze gelijk. Het probleem was dat het niemand anders zijn taak bleek te zijn.

We betalen nog steeds voor deze nalatigheid, en onze kinderen en kleinkinderen zullen er nog tientallen jaren voor boeten. In 2020 daalde het Britse bbp met bijna een tiende, de grootste klap voor de economie in ten minste een eeuw. Volgens schattingen van het ministerie van Financiën hebben 460.000 mensen de beroepsbevolking verlaten om nooit meer terug te keren. Het beleid heeft een zware wissel getrokken op de overheidsfinanciën. Het IMF schat dat de overheidsuitgaven met meer dan 400 miljard pond zijn gestegen, of ongeveer 6000 pond voor elke man, vrouw en kind. Het grootste deel hiervan waren onproductieve uitgaven. Mensen werden betaald omdat ze niet werkten en bedrijven werden gesteund omdat ze hun activiteiten moesten staken. Op een bepaald moment, in het voorjaar van 2020, gaf de regering ongeveer twee keer zoveel uit aan het compenseren van de lockdown als aan de NHS. De leningen stegen tot 330 miljard pond, een record in vredestijd.

Dan zijn er nog de niet-financiële kosten. Andere dodelijke aandoeningen werden niet gediagnosticeerd en niet behandeld. In oktober 2020, na vier maanden lockdown, meldde het Office for National Statistics meer dan 25.000 overledenen die thuis overleden aan aandoeningen als kanker, hartziekten en dementie. Een jaar na het einde van de laatste lockdown heeft de NHS nog steeds een enorme achterstand. Het aantal sterfgevallen, waarvan 95 procent te wijten is aan andere aandoeningen dan Covid, loopt op tot ongeveer 1.000 per week. Er is een enorme impact op de geestelijke gezondheid, waarbij kinderen en armen het zwaarst worden getroffen.

Kinderen verloren twee termijnen van face-to-face onderwijs. De sluiting van scholen, opleidingsinstituten en universiteiten heeft de accumulatie van vaardigheden vertraagd en de productiviteit verminderd. Het Institute for Fiscal Studies heeft de kosten voor de economie geraamd op £90 miljard tot £350 miljard. De best bedeelden, die thuis over voldoende middelen beschikken, zullen zich waarschijnlijk herstellen. Degenen die nu al achtergesteld zijn, zullen blijvende schade oplopen. Bestaande ongelijkheden zullen nog veel groter worden.

De lockdown was een experiment in autoritair bestuur dat zelfs in oorlogstijd zijn weerga niet kent. De overheid kreeg niet alleen bevoegdheden over het leven van de burgers die ze voordien nooit had opgeëist. In de regering werd de besluitvorming geconcentreerd in de handen van de eerste minister, een man met een notoir slecht beoordelingsvermogen en weinig gevoel voor detail. Het kabinet werd tot tegen het einde buiten schot gehouden. Discussie over fundamentele kwesties was uitgesloten in naam van de collectieve verantwoordelijkheid.

Sunak verwijt de regering hysterische berichtgeving aan het publiek voor het verergeren van de economische gevolgen van de lockdown. Andere landen hebben de angst bij het publiek niet op deze onverantwoorde manier aangewakkerd. Het heeft er volgens hem toe bijgedragen dat het herstel van het Verenigd Koninkrijk het traagste van Europa is. Dat is ongetwijfeld waar. Maar er is een ernstiger punt van kritiek. Angst is door de geschiedenis heen het belangrijkste instrument van autoritair bewind geweest. Tijdens de lockdown was dat wat de regering in staat stelde afwijkende meningen het zwijgen op te leggen en discussie te verhinderen.
Het resultaat illustreerde enkele van de slechtste kenmerken van een top-down regering. Het ontbreken van breder overleg en toezicht leidt ertoe dat beslissingen ter plekke worden genomen, zonder behoorlijke voorbedachtheid, planning of onderzoek. Het bevordert loyaliteit ten koste van wijsheid, en vleierij ten koste van objectief advies. Het moedigt overmoed aan en bant gematigdheid en terughoudendheid uit. Het was slechts de verzwakking van het politieke gezag van de premier na de affaire Owen Paterson die een slap kabinet moed gaf om hem en zijn wetenschappelijke adviseurs voor het eerst te overrulen in december vorig jaar, toen de NHS vreesde te worden overrompeld door de Omicron-variant.

Ministers en wetenschappers die verantwoordelijk zijn voor een beleid dat een hele bevolking onnoemelijk veel ellende heeft bezorgd, vinden het natuurlijk moeilijk om toe te geven dat ze het misschien bij het verkeerde eind hadden. Maar de rijen sluiten tegen het algemeen belang mislukt meestal uiteindelijk. Na deze onthullingen zullen er nog meer gênante onthullingen volgen. Het officiële verhaal begint te ontrafelen.

Lord Sumption is een voormalig Hoge Raad rechter