Vandaag verscheen het rapport “De zonnige beeldvorming van de Eurobarometer”, van Maurice de Hond en mijzelf. De Eurobarometer is sinds 1974 de publieke opiniepeilstok van de EU. Zo’n politiek onderwerp hoort strikt genomen niet op virusvaria thuis, ook niet als ik eraan heb meegeschreven. Toch heeft het alles te maken met de kernthema’s van deze blogsite: dubieuze data, het beïnvloeden van de publieke opinie, de rol van de media, het ontbreken van kritische journalistiek, instrumentele wetenschap, kortom het op allerlei manieren doordrukken van dingen die de meeste mensen helemaal niet willen of die ze helemaal niet zouden willen als ze veelzijdiger waren geïnformeerd.
Ik moet daarbij terugdenken aan mijn tentamens Persuasive Argumentation. Het woord Neurocommunicatie was toen nog geen wetenschap. In de reclame spraken we wel van hidden persuaders en zo. Voor mij heeft Corona blootgelegd hoe het in zijn werk gaat in onze moderne democratie: er wordt een schijnwerkelijkheid gecreëerd, die als context gaat fungeren voor wat individuen waarnemen. Het is in een democratie eigenlijk niet de bedoeling dat stemgedrag wordt voorgekookt en dat is wel het effect dat afwijkende rapportages kunnen hebben.
Het rapport in 5 bulletpunten
De Eurobarometer meet halfjaarlijks de publieke opinie van Europeanen over de EU. Analyse van de laatste rapporten toont een systematisch te rooskleurig beeld van de publieke opinie in Nederland. Deze rapportage beïnvloedt beleidsvorming en publieke perceptie. Erkenning en aanpassing van deze methodologische gebreken is noodzakelijk. Belangrijke punten:
- Methodologische tekortkomingen: De Eurobarometer overschat het aandeel hoger opgeleiden (60% vs. 37% volgens CBS) en linkse kiezers (43% links vs. 25% rechts), terwijl Peil.nl en het Nationaal Kiezersonderzoek laten zien dat de meeste Nederlanders zich rechts positioneren. Dit leidt tot een positiever beeld van de EU, omdat hoger opgeleiden en linkse kiezers vaker pro-EU zijn.
- Non-response bias: Het face-to-face karakter van de Eurobarometer (met lange interviews van circa 45 minuten) is een belangrijke factor voor deze selectieve deelname. Analyse van de steekproef wijst uit dat mensen met een kritische houding tegenover de EU minder geneigd waren tot deze tijdsinvestering.
- Vergelijking met Peil.nl: Op identieke vragen rapporteert de Eurobarometer veel positievere uitkomsten dan Peil.nl. Bijvoorbeeld: 85% van de Nederlanders zou het EU-lidmaatschap als voordelig zien volgens Eurobarometer, tegenover 63% volgens Peil.nl. Slechts 14% is negatief over de EU volgens Eurobarometer, terwijl Peil.nl 34% meet.
- Structureel probleem: De vertekeningen zijn niet nieuw en treden ook op in andere landen, zoals Zweden en Finland, waar eveneens een oververtegenwoordiging van hoogopgeleiden en linkse kiezers wordt geconstateerd. In Nederland is dit probleem al sinds 2016 aanwezig, zonder dat de onderzoeksopzet is aangepast.
- Reactie Verian: Het onderzoeksbureau Verian, dat de Eurobarometer uitvoert, erkent de problemen niet en benadrukt de consistentie van de onderzoeksopzet.
Het rapport is hier te downloaden en bij de voetnoten1Downloadlink rapport
Ik herhaal dit plaatje uit een eerder artikel nog eens. Ga met je muis over de illustratie. De bewegende steen verandert niet van tint. De twee damstenen op het bord hebben ook dezelfde tint.
De context bepaalt of je de kleur als licht of donker beoordeelt.
De boekenkast: spiegel of context?
“Toon mij uw boekenkast en ik zeg u wie u bent.” Een bekend gezegde dat de boekenkast weergeeft als afspiegeling van wie we zijn. Maar klopt dat wel? Het omgekeerde is net zo belangrijk: de boekenkast weerspiegelt de persoonlijkheid niet alleen, maar de persoonlijkheid is mede gevormd door de informatie in die boeken. En die hele boekenkast is nog maar een minieme fractie van het informatiebombardement waarmee we dag in dag uit worden bestookt, tijdens het krantenlezen, en dankzij onze ‘oortjes’ ook tijdens het hond uitlaten, fietsen, afwassen, chips eten, kortom het bewust danwel onbewust radio luisteren en tv kijken. Bij elk journaal, elk interview, elke zinswending, elke woordkeuze absorberen we informatie. En dat alles bepaalt dan ook weer welke boeken we kopen of welke programma’s we kijken, hoe we gaan stemmen. Een zelfversterkende spiraal, in principe niet veel anders dan wat er op social media gebeurt.
We moeten ons goed realiseren dat alles wat zich buiten onze directe waarneming afspeelt, ons bereikt via televisie, radio, social media, kranten, boeken. Soms weten we iets van horen zeggen maar dat is dan meestal ook weer wat iemand heeft gelezen of op TV of op X heeft gezien. Ook rapporten en studies komen voornamelijk tot ons via deze indirecte kanalen. Die geredigeerde informatie vormt ons wereldbeeld. Onze referentiecontext is het informatielandschap dat de media ons bieden. Ons wereldbeeld is een virtuele realiteit. Voorvallen in ons persoonlijke leven zijn slechts anekdotisch en wat er werkelijk gebeurt vertellen ze bij de NPO en staat in de krant, waar je kunt checken of het klopt wat jet hebt meegemaakt.
Het is dus tweerichtingsverkeer: die informatie geeft vorm aan onze interesses en die interesse triggert ons weer om bepaalde gerelateerde informatie op te zoeken. Maar welke?
Waar de massa vooral prijs stelt op bevestigende geluiden, zou je denken dat wetenschappers en journalisten juist op zoek zijn naar falsificatie. Misschien heeft dat een hele tijd goed gefunctioneerd. Ik meende vroeger van wel maar mogelijk heb ik toen een hoop gemist wat corona heeft blootgelegd: onze bestuurders begrijpen steeds beter hoe de samenleving maakbaar is. Draagvlak voor beleid is belangrijker dan ruimte voor kritiek. Machthebbers gebruiken daarom hun macht om dat draagvlak te creëren of te vergroten en tegengeluid te minimaliseren (zie ook de toenemende schandalen rond overheidssubsidies aan NGO’s en aan mediagiganten en laten we in dat kader ook nog maar denken eens aan de verdwenen miljarden van Hugo).
Zo ontstaat het reële gevaar dat journalistiek en wetenschap, net als NGO’s, instrumenteel worden: door de overheid betaalde, grootschalige influencers. Met als gevolg dat als de resultaten van een overheidsstudie goed bevallen zijn, er geen kritisch oog meer overheen gaat. We zagen dat al gebeuren bij corona-gerelateerde onderzoeken en nu blijkt de Eurobarometer ook al wensbeelden te rapporteren.
Van meten naar maken: ‘wetenschappelijk’ onderzoek als beleidsinstrument
Het Eurobarometer-onderzoek wordt gepresenteerd als objectief-wetenschappelijke peiling. De onderzoeksresultaten ondersteunen de uitbreiding van mandaat, beleid en bevoegdheden. Media nemen het klakkeloos over, burgers horen hoe ze er uiteindelijk over denken. Ook bestuurders en rechters informeren zich, voor wat betreft de domeinen waar ze zelf minder kijk op hebben, via de ‘kwaliteits’media. En die kopiëren het weer van Reuters en AP News. Twee willekeurige voorbeelden:
- Reuters (mei 2025): Vertrouwen in Europese Unie op hoogste niveau sinds 2007, blijkt uit opiniepeiling
Een Eurobarometer-enquête toonde aan dat het vertrouwen in de EU is gestegen naar het hoogste niveau sinds 2007, met 52 % van de Europeanen die vertrouwen uitspreken. Onder jongeren (15–24 jaar) was dit zelfs 59 %. De populariteit van de euro steeg naar 74  % steun binnen de EU, en 81 % ondersteunt gezamenlijke EU-veiligheidspolitiek. - Dit2Reuters: https://www.reuters.com/world/trust-european-union-highest-since-2007-poll-shows-2025-05-28 werd zonder enige kritische methodologische reflectie gepresenteerd.
- AP News (april 2024): Enquête wijst uit: veiligheid en defensie belangrijke thema’s voor burgers
Rapportage over Eurobarometer-resultaten voor de Europese Parlement verkiezingen: defensie en veiligheid zijn de grootste zorgen, samen met economie en gezondheid. - Het artikel3AP News: https://apnews.com/article/8c83c494c0f0a6b32ab81e27bf6669d0 noemt wel 26 411 face-to-face interviews maar maalt niet om representativiteit. Zou dit onderzoek de democratische aanzet kunnen zijn geweest voor het vragen om meer defensiebudget?
Fundamentele kritiek op zulke rapportages wordt al gauw afgeserveerd als “wantrouwen in de wetenschap” of als “anti-institutioneel” – een term die steeds vaker wordt geframed als synoniem voor rechts-extremisme. En dat terwijl ‘anti-institutionalisme’ (systeemkritiek) ooit een kernwaarde was van wetenschappelijke en journalistieke tradities: macht bevragen, dogma’s onderuithalen, consensus betwijfelen. Kritiek zit nu in de verdachte hoek, terwijl wetenschap in toenemende mate wordt ingezet om draagvlak te scheppen en niet meer alleen om waarheid te zoeken. Dus juist nu is er behoefte aan tegengeluid.
Zodra wetenschap instrumenteel wordt voor beleidscommunicatie, verdwijnt het onderscheid tussen peiling en propaganda. Wat ‘onderzoeksresultaat’ heet, is in werkelijkheid ‘programmering’. Wat ‘rapportage’ lijkt, is bedoeld als ‘nudging’.
Publieke opinie als product van informatievoorziening
Wat mensen denken, voelen en geloven over iets als de EU – of over corona, klimaat, Rusland, migratie, desinformatie, veiligheid – wordt in hoge mate bepaald door hun informatielandschap. De boekenkast weerspiegelt niet alleen wie ze zijn; ze zijn ook geworden wie ze zijn door hun informatieconsumptie. OK, ook de boekenkast, maar veel meer door de media. Daarin wordt kond gedaan van de rapporten van CBS, de modellen van RIVM en de Eurobarometer, klimaatrapporten, migratievoordelen en studies over positieve bijwerkingen van vaccins bij zwangere vrouwen, om maar even aan de vorige blogpost te refereren. Het is allemaal: framing, het masseren van de geest zodat die in de juiste richting gaat meedenken.
Wat ontbreekt zijn transparantie, veelzijdige perspectieven, inhoudelijk debat en respect voor andersdenkenden. Ooit leken dat kerntaken van de journalistieke media. Weg. Er rest ons niets anders dan braaf luisteren naar tante Ursula.
Referenties
- 1
- 2
- 3
We hebben het dus niet over een barometer maar een instrument ter manipulatie en beïnvloeding.
En dat werkt want het memory van de gemiddelde burger is niet best.
Ter illustratie de zetelwinst in peilingen van Henri Bontebal van het CDA.
https://www.ninefornews.nl/cda-leider-bontenbal-maakte-mensen-met-bijwerkingen-belachelijk-en-had-graag-meegedaan-aan-geweld-bij-coronaprotesten/
Deze christen had graag meegedaan aan geweld bij corona protesten!
Onvoorstelbaar en het is mij duidelijk dat wij (hier en mijn gezin) niet gek zijn dat is dan wel weer prettig om te weten. Kleine barstjes zie ik wel in mijn omgeving. Vooral op het gebied van “klimaatâ€, helaas zie je de berichten meeschuiven van hitte naar extremen zoals stortregens en aardverschuivingen, e.d. Hoelang gaan mensen door met het betalen van dit alles, misschien zit daar de oplossing of gaat men de hand ophouden bij de overheid ondanks dat het hun in coronatijd uiteindelijk ook geen winst opleverde?
Een duidelijk gevalletje ‘manufacturing consent’
Niets nieuws onder de zon. Voor de Nederlands lezende lang buiten beeld gehouden. Maar ook voor de Engels lezende getracht ontoegankelijk te houden. Nu beschikbaar voor onze boekenkasten. Zie onderstaande.
https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2025/02/25/chomskys-manufacturing-consent-bijbel-van-elke-kritische-journalist-werd-eindelijk-vertaald/
Geweldig artikel, dank je! Het is inderdaad niets nieuws onder de zon maar het lijkt wel alsof het steeds schaamtelozer wordt gedaan en niet meer alleen door journalisten.
Waardevolle observaties
Meteen ‘Manufacturing Consent’ van Noam Chomski besteld.
Maurice met dit nieuws ook al bij de Nieuwe wereld.
Wat denk ik ook een rol speelt bij deze propaganda (ik kan me niet voorstellen dat ook dit weer een foutje is), is dat dissidenten, andersdenkenden, critici van de macht groter in aantal zijn dan ons wordt voorgespiegeld (14% van NL zou anti-Europa zijn). Ook dit is denk ik bewust, het ‘atomiseren’ van mensen, ze het gevoel geven dat ze alleen staan. Dat zal ongetwijfeld ook gebeurd zijn de de communistische totalitaire regimes. Ik denk dat het steeds moeilijker wordt voor de technocratie om het deksel op de kookpot te houden. Er zijn nu zoveel vrije media waarin men zich kan uitspreken dat het ondoenlijk wordt om de censuur in stand te houden (schreef hij hoopvol).
De technocraten proberen krampachtig om de ‘desinformatie’ te censureren, maar dat lijkt steeds lastiger worden.
Mooi dat jullie dit hebben geconstateerd en er verklaringen bij hebben gezocht.
Overigens is het niet perse voor of anti Europa. Dat is een onzinnige tegenstelling. Handelsverdragen afspreken, afspraken over dezelfde stekkers en spoorbreedte, allemaal prima en logisch, maar tante Ursula die als een braaf schoolmeisje deals maakt met oom Donald gaat veel en veel te ver. En ze heeft geen enkel mandaat (zie substack van Arno Wellens https://substack.com/inbox/post/170129338).
Om nog maar te zwijgen over engnek Rutte. De huidige EU is een ondemocratisch gedrocht, en daar hebben mensen helemaal de buik van vol.
Wat ik dan helemaal niet snap is dat de huidige visie toch is dat Donald Trump een vreselijke man is?
Maar ondertussen is Nederland wel begonnen met het betalen van 500 miljoen om wapens in de USA te bestellen die dan geleverd zullen worden aan de Oekraïne. Dit zal dan betekenen dat bijvoorbeeld de discussie over de AOW fiscalisering en verdere ingrepen in het sociale stelsel onvermijdelijk zijn.
Zoals Rutte al aankondigde we hebben het veel te goed (?) en moeten wel beseffen dat Rusland heel gevaarlijk is??
Ik vraag me niet langer af waar het echte gevaar vandaan komt want het bevindt zich in ons midden en is zeer invloedrijk, helaas.
Gelukkig hebben we Amalia nog die als militair werkstudent (proest) kennelijk gebruikt mag worden om de geesten nog rijper te maken. Want oh oh wat is het toch zinvol om oorlogje te voeren?
https://www.ninefornews.nl/nsc-stelt-kamervragen-over-omstreden-softwaresysteem-palantir-opeens-kritisch-worden-vlak-voor-de-verkiezingen/
Zieltjes winnen omdat wij zo gemakkelijk beïnvloedbaar ziijn natuurlijk.