Position papers op een rijtje en de aerosolen op het Ministerie van VWS

“Kamerbrief over langetermijnstrategie COVID-19
De ministers Kuipers (VWS) en Van Gennip (SZW) stuurden de Tweede Kamer een brief over de aanpak van COVID-19 (het coronavirus) op de lange termijn. Deze brief is ook naar de Eerste Kamer gestuurd”

Hier te lezen op de website van de rijksoverheid.

Hoe staat het er voor in de politiek?

In de terminologie hierboven valt op dat men spreekt over “langetermijnstrategie COVID-19”. Het ziektebeeld “Covid-19” bestaat echter al een jaar niet meer en zeker niet in een vorm die (over)belastend is voor de zorg. Waarom daar een jaar na verdwijning alsnog een langetermijnstrategie voor nodig is wordt niet duidelijk gemaakt. Als je doorleest begin je wel de wat warrige gedachtengang te begrijpen waar men doorheen moet laveren.

Wat ik bedoel met warrig is dat met -en dat een fout in het fundament van alles wat volgt- “COVID-19” en “het coronavirus” moeiteloos met elkaar worden uitgewisseld, alsof je het ene kunt noemen terwijl je het andere bedoelt. Dit gebeurt zelfs in wetsteksten.

Leidt dat tot verwarring? Vreemd genoeg niet omdat men met een mond praat en wel snapt wat er achter zit. De gedeelde ideologie gaat met de feiten aan de haal. Group think. Zo zouden we vandaag de dag dus ook documenten over een langetermijnstrategie Spaanse Griep (het influenzavirus) kunnen verwachten. Dat virus is immers ook nog steeds onder ons en gaat niet weg. Het kan elk moment weer muteren en honderdduizenden doden veroorzaken. Jaarlijks doet het dat overigens ook: WHO schat tussen de 290.000 en 650.000 doden per jaar, wat volstrekt acceptabel wordt geacht. Er is niet eens over nagedacht of daar iets aan te doen is.

Ook coronavirussen dragen we al miljoenen jaren met ons mee. De vreemde en plotselinge Wuhan-variant was sinds mensenheugenis de eerste die volgens velen grote gezondheidsproblemen veroorzaakte. Deze Wuhan-variant werd opgevolgd door een reeks snel verzwakkende en besmettelijkere mutanten die voor nagenoeg complete immunisering zorgden. Het langetermijnplan Covid-19 is nu een non-discussie. Begrijpelijk: bestuurders willen nu eenmaal graag meer grip, meer controle en de pandemie bood daarvoor een mooi handvat – maar die pandemie is nu toch echt voorbij.

Overigens waren er al veel eerder plannen, richtlijnen en scenario’s voor een pandemie-aanpak, ook van de WHO. Die zijn allemaal grotendeels aan de kant gezet toen de nood echt aan de man kwam. Wat men nu dus verwacht van een nieuw plan en hoe de uitvoering daarvan wordt geborgd op momenten van zware crisis, dat is mij niet duidelijk. Het is gebleken dat men simpelweg niet zo werkt.

De focus op ademhalingsziektes (respiratoire virussen)

Laten we dan de kwestie maar wat breder trekken: hoe beschermen we ons beter tegen respiratoire virussen? COVID-19 is weg maar we accepteren al vele jaren gemiddeld 6.500 griepdoden per winter terwijl dat misschien helemaal niet nodig was geweest. Zonder griepbesmetting hadden de meesten hiervan de winters overleefd. Er wordt niet nagedacht over in hoeverre dat eigenlijk wenselijk is maar het is een vanzelfsprekend instinct om elkaar zo lang mogelijk in leven te willen houden: een ethisch onderwerp dat buiten de scope van dit artikel valt.

Je zou toch zeggen dat adembesmetting een belangrijk uitgangspunt is voor het nadenken over bestrijding. Zien we dit terug in de overdenkingen van de langetermijnaanpak? De remedie is luchthygiëne met als belangrijkste onderdeel: ‘ventilatie’. Zie vooral de column van Rosanne Herzberger van vandaag. Eindelijk noemt iemand in een ‘kwaliteitskrant’ het beestje bij de naam:

“de grootste collectieve wetenschappelijke dwaling uit de moderne geschiedenis”

Rosanne Herzberger in NRC, 14 mei 2022

(Zou ze wel eens op de koffie gaan bij haar concullega-columnist Maarten Keulemans? Arme man…)

Het Ministerie van VWS over aerosolen

Op pagina 12 van het 39-pagina’s tellend document over de langetermijnaanpak van COVID-19 wordt welgeteld één paragraaf besteed aan ventilatie. Schone adem neemt dus bepaald geen prominente plaats in.

Op pagina 35 staat het woord ‘ventilatie’ ook nog een keer in een rijtje over communicatie van preventief gedrag: “hygiëne, afstand houden, mondkapjes, ventilatie, testen, vaccinatie en thuisblijven bij klachten”. Met stip naar de vierde plaats geklommen, getrouw het OMT-adagium, dus pas na het noemen van drie niet of nauwelijks werkende gedragsmaatregelen komt ventilatie aan de beurt. Het fenomeen lockdown wordt verder niet uitgediept.

(Er zijn hierna nog meer brieven van Kuipers geweest maar een 180-graden pirouette ligt niet voor de hand als ik hem zo bekijk.)

Position Papers rondetafelgesprekken 16-5-2022

Maandag as. vinden de rondetafelgesprekken plaats. De positie van het kabinet kennen we en er zijn nog geen signalen dat men bij zinnen komt. De gesprekspartners hebben in voorbereidende stukken laten weten hoe ze er in staan: de “Position papers”.

Elk position paper staat in het teken van het betreffende gesprek. Elk “blok” duurt slechts een uur, dat wordt snel praten!

• Blok 1: Scenario’s voor de toekomst (10.00-circa 11.00 uur)
  • Prof. dr. André Knottnerus en prof. dr. ir. Tanja van der Lippe (auteurs  WRR/KNAW-rapport “Navigeren en anticiperen in onzekere tijden”); 
  • Dr. A.H.E. (Xander) Koolman (gezondheidseconoom VU Amsterdam).
• Blok 2: Knelpunten uit de praktijk (11.00-circa 12.00 uur)
  • Jaap Eikelboom (directeur Landelijke Coördinatie COVID-19 Bestrijding  GGD);
  • Dr. Susan van den Hof (hoofd Centrum voor Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten RIVM).
• Blok 3: Communicatie (12.00-circa 13.00 uur)
  • Marino van Zelst (voormalig Red Team, onderzoeker en modelleur  infectieziekten Wageningen Universiteit (WUR);
  • Prof. dr. J.C.M. (Julia) van Weert (hoogleraar gezondheidscommunicatie Universiteit Amsterdam);
  • Ginny Mooy (voormalig Red Team).
• PAUZE
• Blok 4: Lessen uit het buitenland (14.00-circa 15.00 uur)
  • Marc van Ranst (Belgisch ‘Wetenschappelijk comité Coronavirus’, hoogleraar virologie, epidemiologie en bio-informatica Katholieke Universiteit Leuven).
    [Als enige in zijn eentje, dus geen weerwoord van Streeck, Tegnell, Jimenez, vandenBossche (toch ook België), Malone- of Mc Cullough-achtige. België als representant van ‘het buitenland’… ]
• Blok 5: Maatschappelijk/grondrechten (15.00-circa 16.00 uur)
  • Prof. dr. K. (Kim) Putters (directeur Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP);
  • Prof. dr. W.J.M. (Wim) Voermans (hoogleraar Staats- en bestuursrecht Universiteit Leiden);
  • Mr.drs. Jan-Peter Loof (ondervoorzitter College voor de Rechten van de Mens).
• Blok 6: Ventilatie (16.00-circa 17.00 uur)
  • Prof.dr.ir. P.M. (Philomena) Bluyssen (hoogleraar Indoor Environment (binnenmilieu) (TU Delft);
  • Dr. ing. Roberto Traversari, MBA (senior onderzoeker en consultant TNO);
  • Ir. W. (Wouter) van den Bos (Simulatie-expert en onderzoeker TU Delft);
  • Drs. Maurice de Hond (dataspecialist View/Ture).
• Blok 7: Vaccinaties (17.00-18.00 uur)
  • Prof.dr. M. (Marjolein) van Egmond (hoogleraar immunologie Amsterdam-UMC VUmc);  
  • Agnes Kant (directeur bijwerkingencentrum Lareb).   

Ik heb de papers doorgelezen en er meteen wat trefwoorden bij genoteerd. Hieronder mijn notities.

GGD GHOR NEDERLAND gaat voornamelijk in op met name de logistieke en personele uitdagingen die zich voordoen.

De bijdrage van rivm bestaat uit 7 powerpoint slides waarin veel aandacht voor verbetering van dataverzameling en -uitwisseling: “Vanuit alle domeinen data beschikbaar en uitwisselbaar“. Zouden ze ook het publieke domein bedoelen of alleen CBS en de GGD’s?

Julia van Weert, hoogleraar gezondheidscommunicatie, lid van de onafhankelijke wetenschappelijke adviesraad van de RIVM Corona Gedragsunit en van de KNAW commissie ‘Pandemic Preparedness’ begint nogal onbesuisd: “Onderzoek uit de eerste fase van de pandemie laat zien dat het effect van goede communicatie (als interventie) vergelijkbaar is met het wettelijk vastleggen van maatregelen zoals afstand houden. Het is welbekend dat gezondheidsinterventies (communicatie- en gedragsinterventies) die op theorie zijn gebaseerd effectiever zijn dan interventies die dat niet zijn.” […] “Onderzoek van de RIVM Corona Gedragsunit laat zien dat tussen april 2020 en november 2021 het vertrouwen in het coronabeleid daalde van 69% naar 15%.12″ […] “Wees transparant over het gehanteerde afwegingskader4 en over onzekerheden14, wees consistent en specifiek waar mogelijk8, en heb oog voor ervaren rechtvaardigheid”
Een criticus kan hier wat mee. Maar ja, het blijft een rivm-er: “Vaccinatie is een van de meest succesvolle public health interventies.” Zij wijst ook op het belang van het debunken van desinformatie… zonder te benoemen dat die desinformatie voornamelijk bestaat uit handen wassen, anderhalvemeter afstand houden en mondkapjes dragen. Wel wijst zij, net als van Egmond, op het belang van een gezonde leefstijl.

M. van Zelst reflecteert op de communicatie. Het steekt wat schril af tegen het prima stuk van Julia van Weert. Zeker een zin als “er is een wereld te winnen in communicatie rondom de potentiële gevolgen van een infectie, zoals de kans op longcovid en/of een verhoogde kans op allerlei complicaties” doet mijn wenkbrauwen rijzen. Moeten mensen nog banger gemaakt worden met meer doordringende boodschappen over hoe erg het zou kunnen zijn?

Ginny Mooij levert een column in. Ik kan het eigenlijk niet goed volgen. Eerst een heel verhaal over malaria. Dan stuit ik op “Waar alles tot nu toe vooral in het teken stond van de gevolgen van maatregelen, zal een omslag gemaakt moeten worden naar de gevolgen van het virus zelf. Daar ligt een belangrijke voorlichtingstaak, aangezien onder de bevolking vaker het idee leeft dat ‘doelpalen steeds worden verzet’.” Dus de doelpalen moeten verzet naar de ziekte zelf (?) en omdat de bevolking doorheeft dat de doelpalen voortdurend worden verzet ligt daar een communicatietaak…?
“Wat betekent een continue stroom aan covidzieken voor zorgverleners? Aan welke risico’s stellen burgers hun zorgverleners bloot door zonder mondkapje op het spreekuur te verschijnen?”
Dus er is/komt een continue stroom aan Covidzieken en mondkapjes helpen?
“Als endemische ziekte zal covid-19 toch een intensief bestrijdingsbeleid vragen” Covid-19 is al bijna een jaar niet meer gezien. “Het virus richt (nog) teveel schade aan” – daar is ook iemand als Theo Schetters het niet mee eens.

Het SCP Sociaal Cultureel Planbureau dient een interessant discussiestuk in over afwegingen van solidariteit. [Als ik even mag chargeren: ‘maken we de kwetsbaren ongelukkig of maken we de rest van de bevolking ongelukkig onder het motto van solidariteit’]. “Volksgezondheid is een onderdeel van de kwaliteit van leven en dat is meer dan alleen de fysieke gezondheid. Het gaat ook om mentaal welbevinden. Mentaal welbevinden is afhankelijk van meerdere aspecten, waaronder ook de bewegingsvrijheid, gevoelens van eenzaamheid, veiligheid en bestaanszekerheid.” […] “Maatschappelijk draagvlak voor het beleid is erbij gebaat dat besluiten aansluiten bij het leven van mensen. En dat ze uitlegbaar, effectief en zoveel mogelijk voorspelbaar zijn.” […] “Dat vraagt om de afweging of maatregelen proportioneel zijn en of er alternatieven zijn. En ook om een bredere maatschappelijke dialoog hierover.“

Wim Voermans, Hoogleraar Staats- en Bestuursrecht in Leiden levert, na een juridische beschrijving van de gebeurtenissen, zowaar een kritisch discussiepunt: “noodrecht mag niet verworden tot een bestuurlijk speeltje om een beetje op te schieten bij de aanpak van eender welk probleem. Toch is het maar moeilijk om je te wapenen tegen lichtvaardig gebruik. Het parlement staat vaak met de rug tegen de muur bij de aanpak van als crisis ervaren probleemsituaties. Als parlementariër aandringen op een normale dialoog en regeling (bijvoorbeeld via een wet) levert al snel het verwijt op van trivialisering van de problemen en onverantwoordelijke houding (en daarmee ook schuld aan de gevolgen van niet spoorslagse aanpak).“

Het College voor de Rechten van de Mens bevestigt hoe delicaat de kwestie is maar verder blijft alles erg in het midden. Proportionaliteit en Subsidiariteit komen langs en de ‘ruime beoordelingsmarge bij volksgezondheidskwesties’ die de overheid heeft ook. “Het College pleit ervoor dat de overheid in het maken van die afweging een leidende rol speelt en deze niet volledig overlaat aan andere maatschappelijke actoren.” Ik weet echt niet wat ik hiermee moet.

De papers van Bluyssen, Traversari en De Hond [inmiddels mét vermelding van titel en expertise] zijn al aan bod gekomen in het vorige artikel als resp. beste, slechtste en meest opbouwende bijdrage aan het herstellen van ‘de grootste collectieve wetenschappelijke dwaling uit de moderne geschiedenis’. Ik krijg er geen genoeg van dat Rosanne Hertzberger dat schrijft, ik sla haar al anderhalf jaar in verbijstering gade. Ik had haar zo hoog zitten altijd. Eindelijk is het kwartje gevallen.

W. van den Bos, ook van de TU Delft, begint in zijn paper met zich te verontschuldigen dat “vaccins en medicijnen de beste remedie tegen een nieuwe uitbraak van het COVID virus zijn” maar als dat er nog niet is noemt hij ventilatie als eerstvolgende bestrijdingsmiddel. Hij beschrijft simulatiemodellen waaraan wordt gewerkt om verspreiding via de lucht in kaart te brengen. Supercomplex lijkt me.

Het stuk van Marjolein van Egmond (Prof. dr. Amsterdam UMC) is realistisch, zij het naar mijn smaak te prikgericht. Zij heeft het alleen over effectiviteit en laat opmerkingen over de negatieve effecten achterwege. Ook is er geen sprake van een gedifferentieerde aanpak per leeftijdsgroep. Positief: voor de kwetsbare groepen (in haar wereldbeeld zijn dat mensen die geen vaccin kunnen verdragen zoals mensen met immuunproblemen) zijn er andere medicijnen dan vaccinaties. Zij noemt “profylactische en therapeutische monoclonale antistoffen alsmede virusremmers.” Zo’n opmerking vind ik al best moedig! Zeker als zij ook wijst op het bevorderen van een gezonde leefstijl waaraan ik zou willen toevoegen “en het voorkomen van Vitamine D deficiëntie“.
[aardig detail: een toegankelijke publicatie over immunologie van haar hand was het allereerste stuk dat ik over dit onderwerp plaatste]

Ook bijwerkingeninstituut Lareb heeft zinnige dingen te zeggen: “Bij het voortzetten van vaccinaties bij minder ernstige en minder voorkomende corona-infecties verschuift de balans tussen bijwerkingen en effect.” Kijk, het B-woord is genoemd. Verder leest het als een brochuretekst over bijwerkingenbewaking. Ook geen vergelijking met klassieke vaccins of iets dergelijks dus weinig uit af te leiden.

De 16 position papers zijn hier te downloaden. https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/details?id=2022A02396