Onverwachte oversterfte onder ouderen

Via Maurice bereikte mij een vraag van een lezeres. Zij had het Lareb-artikel gelezen en vroeg zich af of zij de enige was die de oversterfte onder ouderen was opgevallen (zij noemde met name 75-79). Aanleiding om dat eens nader te bekijken. Bij het vergelijken van de oversterftecijfers van het CBS met de Covid-sterfte zoals gemeld op het rivm-coronadashboard bleken er inderdaad opvallende dingen te zien.

Eerst de Covid-sterfte van het rivm. De lijn is met rood aangezet om hem duidelijker in de andere grafiek te kunnen plaatsen. Dit is het gemiddelde over alle leeftijdsgroepen.

Dan een grafiek van het CBS: de oversterfte per leeftijdsgroep. De lichte vlakken zijn onzekerheidsmarges. De lichtgekleurde lijnen geven de verwachte sterfte weer. De donkergekleurde lijnen geven de gemeten sterfte weer.

Van boven naar beneden: 80+, 65-80 jaar, 0-65 jaar.

We leggen beide grafieken over elkaar heen. Waar de Covid-sterfte (bijna) 0 was, is die nullijn op de verwachte sterfte gelegd. Omdat die verwachte sterfte een golving vertoont, klopt het niet helemaal maar voldoende om te kunnen vergelijken. Dan komen er enkele opvallende verschillen naar voren, aangegeven met achtergrondkleuren.

Oversterfte sinds maart

Waar het vooral om gaat heb ik aangegeven met de grijze rechthoek. Vooral in de leeftijdsgroep van 65-80 jaar is er iets opvallends. Daar is in maart een oversterfte ingezet die in elk geval tot augustus voortduurt. Dat is geen Covid want de rode Covid-lijn blijft daar vlak – logisch ook want die groep is dan grotendeels dubbel gevaccineerd. Waar zijn die mensen dan aan gestorven? Het kunnen niet de ongevaccineerden (door Covid) zijn want dan was de rode lijn mee omhoog gegaan. In de groep 80+ jaar is er minder bijzonders in die periode: de lijnen slingeren nog een beetje om elkaar heen. Er is nu wel al enkele weken oversterfte (en Covid loopt ook iets op) maar wie weet zakt dat weer. Zo niet, dan zouden ze zo’n drie maanden achterlopen op de 65-80-jarigen met een langdurige oversterfte.

Kijk je bij de 0-65-plussers (je moet wel goed kijken) dan zie je hetzelfde: ook daar blijft de blauwe oversterftelijn vanaf eind maart boven de verwachte waardes én boven de Covid-sterfte. Het zet daar later in dan bij 65-80. Het was ook bij deze groep geen Covid, en griep is er niet. Waar komt die sterfte vandaan?

De aantallen bij 0-65 zijn eigenlijk te klein om er iets over te kunnen zeggen aan de hand van deze grafiek. Een cijfermatig onderzoek is noodzakelijk om die groepen nader te bekijken en een telling te doen van om hoeveel overledenen het gaat. Werpt iemand zich op? Of zouden de aangewezen instanties met een sluitend verhaal kunnen komen?

Ik ben erg benieuwd naar wat data-analyses gaan opleveren en welke doodsoorzaken zoal genoemd zullen worden. In de vorige post gaf ik al een voorzetje.

Meer duiding

Links van de gele kolom (mei-aug) zien we een periode van ondersterfte vooral in 80+. Dat is logisch na zo’n piek en met een lage prevalentie van het virus.

In de gele kolom zelf zien we de hittegolfpiek, waarvan de oudjes duidelijk de meeste last hadden. De rode Covid-lijn blijft daar redelijk vlak. Je zou kunnen zeggen: een bewijs dat andere doodsoorzaken niet aan Covid worden toegeschreven. Kortom: de verschillen zijn best goed te duiden en de trends komen overeen.

In het groene vierkantje valt op dat de covidsterfte enkele weken ruim boven de totale sterfte heeft gezeten. Nu lopen de lijnen wel vaker niet helemaal synchroon maar dit is toch best substantieel: de hele maand november lijken er beduidend minder mensen doodgegaan dan er Covid-patiënten zijn overleden. Dat kan natuurlijk niet. Een registratiefout? [Edit: dit kan wel als het om MET Covid gaat. Dan zijn het mensen die anders ook zouden zijn gestorven, maar nu besmet waren.]

Niet alleen in Nederland

Maurice maakt mij erop attent dat er vergelijkbare grafieken zijn uit Spanje (Madrid om precies te zijn) waarbij op de laatste weken is ingezoomd bij de 75-plussers. De 65-74-jarigen geven een minder heftig maar vergelijkbaar beeld, in de groep 0-64 is het nog minder.

Ook uit Israël hoorden we al eerder alarmerende geluiden. Er lijkt iets aan de hand te zijn. Nu kan het zijn dat wij als bierviltjesrekenaars de plank misslaan. Maar als wij dit kunnen uitleggen, waarom heeft VWS, rivm of Lareb dan al niet uitgelegd hoe het volgens hun wél zit? Dit is al weken aan de gang. Is het de dodelijkere Deltavariant? Die lijkt in andere landen dan weer niet zo dodelijk.

Er wordt hier en daar natuurlijk ook geopperd dat het bijwerkingen van de vaccinatie zouden kunnen zijn en verslechterde respons op varianten of juist ADE, een te heftige reactie bij gevaccineerden (een studie m.b.t. ADE is in peer-review). Ook de kwestie rond de op het vaccin getrainde varianten (immune escape) blijft opspelen, als we het aan Geert VandenBossche vragen. Die laatste twee zijn echter onwaarschijnlijk want dan was de rode Covid lijn waarschijnlijk niet vlak gebleven. Iemand anders opperde dat dit het resultaat zou kunnen zijn van de uitgestelde zorg die vooral in Nederland een probleem was vanwege de ondermaatse zorgcapaciteit.

Om maar voorzichtig (pseudo)wetenschappelijk te eindigen: er lijkt aanleiding om nader onderzoek aan te bevelen. Voordat wetenschappelijk is aangetoond dat er geen relatie is tussen de vaccinaties en de oversterfte, is het wellicht een optie om te overwegen of een vaccinatiepauze op zijn plaats zou zijn. Maar dat zal de vaccinatiebereidheid waarschijnlijk niet ten goede komen.