Regelmatig verwijzen mensen naar de levensverwachting die al dan niet zou veranderen. Ik zie niet zoveel in de eenheid “levensverwachting” omdat hij mij veel te weinig zegt. De Nederlandse levensverwachting een maand langer of korter, hoe erg is dat? Dan moet ik eerst voor ogen hebben wat een jaar, maand of een week levensverwachting betekent, bijvoorbeeld in QALY-termen, voordat ik in termen van ‘levensverwachting’ kan denken. Daarom heb ik wat zitten rekenen.
Over levensverwachting wordt over het algemeen gesproken per 0,1 jaar, dus tot op één cijfer achter de komma nauwkeurig. In Statline tabellen (CBS) wordt per leeftijdsgroep tot twee cijfers achter de komma gerekend. Dat is dus 1/100 jaar ofwel op ca. 3,65 dagen nauwkeurig maar meestal wordt er, zeker als het om gemiddeldes gaat, tot in tiendes gerekend, dus bijvoorbeeld 83,1 jaar. Zie https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/levensverwachting. Dat is het meest gangbaar dus daar ga ik mee verder.
Wat is QALY
1 QALY is een “Quality Adjusted Life Year” oftewel een vol jaar in goede gezondheid. Is de gezondheid of het welbevinden niet goed, dan staat een jaar leven niet voor 1 QALY. Dat kan dan bijvoorbeeld 0,6 QALY zijn of lager, voor mensen die een vol jaar een ongelukkig, pijnlijk of mensonwaardig leven leiden/lijden.
De formule is: Levensjaren x Nutswaarde = #QALY
Dit betekent:
Als een persoon een jaar in perfecte gezondheid leeft, heeft die persoon 1 QALY gerealiseerd.
(1 levensjaar × 1 nutswaarde = 1 QALY)
Als een persoon in perfecte gezondheid leeft, maar slechts voor een half jaar, heeft die persoon 0,5 QALY.
(0,5 levensjaar x 1 nutswaarde = 0,5 QALY’s)
Omgekeerd, als een persoon gedurende 1 jaar in een situatie met 0,5 nut (helft van perfecte gezondheid) leeft, zal die persoon ook 0,5 QALY’s hebben.
(1 levensjaar x 0,5 nutswaarde = 0,5 QALY’s)
Meer voorbeelden vind je op https://www.celforpharma.com/insight/do-you-know-what-qaly-and-how-calculate-it
1 jaar levensverwachting = ca. 16.000.000 QALY
Je kunt de levensverwachting zien zo als een doorrekening van QALY of omgekeerd. De relatie ligt voor de hand: per extra levensjaar wordt gemiddeld 1 jaar ouder. Het gaat even om de grote lijn: 17 miljoen QALY is voor Nederland 1 jaar met per inwoner 1 QALY.
Maar: daar zijn zieken bij, ouderen die eigenlijk allang niet meer willen, ca. 210.000 mensen die sowieso de jaarwisseling niet gaan halen (dat zijn al meer dan 105.000 QALY), mensen die om mentale of fysieke gezondheidsredenen hun kwaliteit van leven een onvoldoende geven etc. Ook zo’n 210.000 worden gedurende dat jaar pas geboren, nog eens 105.000 QALY. Al met al reden omdat getal van 17 miljoen te verlagen: we maken er 16 miljoen van.
[Dit is een voorbeeldgetal. Ben je het er niet mee eens: neem een ander getal in de QALY/Life expectancy calculator hieronder. Voor de ordegrootte van de getallen maakt het niet veel uit.]
Omrekeningen
16 miljoen QALY per jaar, dat is 4 miljoen QALY per kwartaal, 1.333.333 QALY per maand levensverwachting, 307.692 QALY per week levensverwachting.
Je kunt andersom zeggen: elke 0,1 jaar levensverwachting komt overeen met 1.600.000 QALY (eentiende van 16 miljoen). Een verlenging of verkorting van minder dan 800.000 QALY zie je daardoor eigenlijk al niet meer terug in de gemiddelde levensverwachting, terwijl het bij een verkorting van 0,05 jaar (5% van een jaar) toch om het vervroegd overlijden zal gaan van (tien)duizenden mensen. Stel eens dat het onheil van 0,05 jaar verkorte levensverwachting vooral 1 leeftijdsgroep treft.
Veertig-plussers: als ze gemiddeld nog 40 jaar te leven hebben, gaat het om 20.000 overlijdens.
Zestig-plussers: hebben ze gemiddeld nog 20 jaar te leven, dan gaat het om 40.000 mensen. Er kunnen dus 40.000 ouderen vroegtijdig overlijden zonder dat dat een opvallend effect heeft op de levensverwachting, als er met één cijfers achter de komma wordt gecommuniceerd.
Zeventig-plussers: Gaat het voornamelijk om 70-plussers met nog zo’n 10 jaar voor de boeg, dan gaat het zelfs om 80.000 mensen. (Je merkt, ik rond makkelijk af).
Jongeren
Gaat het om twintigers, die hebben nog 60 jaar voor zich, dan tikt het harder aan. Dan gaat het bij verkorting van 0,1 jaar om “slechts” 13.333 twintigers. Vreselijke cijfers; een verschrikking– en ze komen nauwelijks tot uitdrukking in de grofmazige schatting van de gemiddelde levensverwachting die soms als graadmeter wordt beschouwd.
Bovenstaande is snel berekend, alleen bedoeld om gevoel te krijgen voor de verhouding tussen die twee eenheden. Voor mij een reden om niet zo druk met levensverwachting bezig te zijn. Als die überhaupt maar 0,1 daalt, de kleinste eenheid, dan is dat al een ramp. Zeker als de trend eigenlijk stijgend was. Van 83,2 naar 83,1 jaar ziet er niet dramatisch uit. Het klinkt alsof mensen die eerst 83,2 werden, nu 83,1 jaar zijn geworden. Dat wekt in elk geval bij mij de neiging tot relativeren: “Kan gebeuren, het is ook best een respectabele leeftijd die je dan hebt bereikt, een minimaal verschil eigenlijk…”
Denk je aan het leed wat erachter kan zitten, dan geef ik toch de voorkeur aan een nauwkeuriger schaal: QALY.
Toekomst
Levensverwachting is een concept waarmee het welzijn tussen landen is te vergelijken, maar verder… Alsof de levensverwachting omlaag gaat vanwege een tijdelijke epidemie?! Ik volg die gedachtegang gewoon niet. Als Covid weg is, blijven we dan zitten met een structureel lagere levensverwachting? Dat is toch grote onzin?
Achteraf kun je -na bijvoorbeeld een epidemische ramp- zeggen dat er zoveel jongere mensen zijn overleden dat de gemiddelde levensverwachting niet is gehaald. Maar dat telt niet mee in de toekomstige levensverwachting. De levensverwachting daalt niet door een tijdelijke oorzaak. Dat kan wel als mensen gedurende de crisis zoveel systemische schade is toegebracht dat ze korter zullen leven. Die mogelijkheid is er absoluut, maar eventuele langetermijneffecten zullen we de komende jaren moeten afwachten. Die op korte termijn hebben zich al duidelijk afgetekend.
