De covid blauwdruk over het Rusland-Oekraine conflict gelegd

Gastblog door Guido Versteeg

Sinds de inval van Rusland in de Oekraïne is Covid van de voorpagina van de kranten of uit de liveblogs van de internet pagina’s verdwenen. Mondkapjes, besmettingscijfers, IC opnames of boostercampagnes: ze lijken er niet meer toe te doen. Mij bekroop echter al snel het gevoel dat dezelfde dynamiek die tijdens de Covid-crisis gezorgd heeft voor een enorme tweedeling in de maatschappij ook hier weer zorgt voor eenzelfde soort splijting van de bevolking in de Westerse wereld en dus ook in Nederland.

Als je de afgelopen twee jaar kritisch bent geweest op de Covid-maatregelen die de regering nam zul je het mechanisme ongetwijfeld herkennen. Voor anderen zal ik proberen te beschrijven op welke manier de polarisatie in de samenleving tijdens de coronacrisis tot stand is gekomen en parallellen proberen te schetsen met de huidige manier waarop de oorlog in Oekraïne wordt beleefd.

Fasen in de Covid crisis

Tijdens de covid epidemie is er een tweedeling ontstaan door de volgende fasen:

1. De media bericht over een dreigend gevaar wat oprukt vanuit het buitenland: een virus maakt slachtoffers in eerst China en daarna Italië. De dreiging wordt in beeld gebracht met dramatische foto’s en bewegende beelden van mensen die ineens omvallen, hulpverleners in beschermende pakken en overvolle ziekenhuizen;
2. De regering neemt maatregelen, die ingrijpend zijn voor de bevolking. Ze roepen op tot saamhorigheid en het sluiten van de rijen om deze bedreiging het hoofd te bieden;
3. De media brengt alleen nog maar nieuws over het virus. In kranten en in praatprogramma’s is corona het enige thema dat aandacht krijgt;
4. Door regering en media worden helden gecreëerd: de mensen in het ziekenhuis en verzorgingshuizen zijn de helden van deze epidemie en er wordt een ‘applaus-actie’ voor ze op touw gezet;
5. De bevolking reageert door zich allemaal te schikken naar de maatregelen, en ook te laten zien dat ze meedoen. Er komen posters voor de ramen met ‘hart voor de zorg’, ‘samen tegen corona’ en er wordt massaal geapplaudisseerd;
6. Burgers, experts of journalisten die de nuance zoeken en verhalen schrijven of vertellen die tegen het narratief ingaan van ‘corona is een hele dodelijke ziekte en alleen door ons te houden aan de maatregelen overleven we het als Nederland’ worden eerst genegeerd, daarna kritisch aangevallen en tenslotte gecensureerd;
7. Het doen van eigen onderzoek wordt ontmoedigd, je breed laten informeren wordt belachelijk gemaakt en mensen met een afwijkende mening wordt verweten dat ze alle informatie van facebook of van complotdenkers-websites halen. Mensen zonder kwalificatie verwijten kritische burgers dat ze geen viroloog zijn en dus geen eigen mening kunnen of mogen vormen over corona;
8. Burgers laten zien dat ze deugen door zich aan de maatregelen te houden, maar ook door kritische burgers te classificeren als ‘wappies’. Sommige burgers gaan zelfs zo ver dat ze ‘wappies’ bedreigen. De politie treedt hardhandig op tegen corona betogingen en dit ingrijpen wordt door veel mensen gewaardeerd;
9. Mensen die zich na het uitkomen van het vaccin niet willen laten injecteren worden eerst figuurlijk, maar daarna letterlijk uitgesloten van (delen van) de maatschappij. Discriminatie op basis van medische status wordt gemeengoed en mensen die zo graag deugen doen mee aan deze vorm van uitsluiting;
10. Langzamerhand komt er na anderhalf jaar meer ruimte voor kritische geluiden in de media. Onderzoeken tonen aan dat kritische burgers op een heel aantal punten de feiten aan hun zijde hebben of hadden. Ook in de mainstream media verschijnen steeds meer artikelen die het heersende narratief ter discussie stellen;
11. Na twee jaar is het weer mogelijk om openlijk kritiek te hebben op het gevoerde beleid, om je eigen onderzoek te doen en genuanceerd over de coronacrisis te denken.

Ondanks het feit dat er meer ruimte is voor een ander verhaal is de kloof nog lang niet gedicht. Er zijn nog steeds veel familierelaties en vriendschappen beschadigd door wat mensen elkaar hebben verweten de afgelopen twee jaar.

Fasen in de Oekraïne-Rusland oorlog

Het bovenstaande patroon is terug te zien in de huidige Oekraïne oorlog. De volgende voorbeelden zijn daarvan overduidelijk:

1. De media is al een aantal weken voor de inval begonnen met het verspreiden van angst voor een oorlog die 3000 kilometer van Nederland misschien gevoerd gaat worden;
2. Na de inval van Rusland in Oekraïne spreken bijna alle politici zich direct uit tegen de inval van Rusland. De overheid vertelt de burgers dat we eensgezind tegen Rusland moeten zijn en de kosten voor het ‘beschermen van de democratie’ zullen gaan voelen, maar moeten dragen voor het hogere doel;
3. De media heeft bijna uitsluitend alleen nog maar oog voor de oorlog in de Oekraïne, waarbij de MSM weer een eenzijdig narratief verspreidt: Poetin is de ‘bad guy’ en Oekraïne de zielige underdog. Oekraïne is Europees en we moeten als Europeanen de Oekraïners steunen;
4. De media creëert de nieuwe helden: president Zelensky blijft onverschrokken op zijn post, fotomodellen en topsporters melden zich aan het front en oude oma’s duwen pantservoertuigen van de Russen achteruit. Nederlandse burgers die vluchtelingen halen en opvangen zijn onze eigen helden;
5. De bevolking reageert weer precies zoals van ze verwacht mag worden: Twitter en LinkedIn staan vol met profielfoto’s met geel-blauwe vlaggen, mensen spreken massaal hun steun uit voor de Oekraïense bevolking en er wordt een giro555 actie gestart;
6. Buitenland commentatoren, politici, of burgers die het conflict genuanceerd willen bekijken en aangeven dat er aan twee kanten schuld is aan dit conflict worden uitgescholden voor Putin-lover, communist en gezien als landverraders. Op NPO1 wordt openlijk gespeculeerd over het ophangen van een politicus die een andere mening over het conflict heeft dan het heersende narratief;
7. Het delen van informatie waarmee er nuance aangebracht wordt in het debat wordt sterk veroordeeld. Alternatieve nieuwsbronnen, zoals de Russische zender RT worden verboden. Er wordt opgeroepen om Ongehoord Nederland te onderzoeken, omdat deze zender een afwijkende mening een podium heeft gegeven. Er wordt onderzoek gevraagd naar de geldstromen van een democratisch gekozen partij, om te zien of er geen Russische financiering naar deze partij is gegaan;
8. Burgers laten zien dat ze deugen: Oekraïne vlaggetjes op het twitter profiel, het cancellen van banden met Russische bedrijven, sporters, medewerkers en zelfs het discrimineren en bedreigen van Russen in Nederland door mensen uit alle lagen van de bevolking. Media en burgers trekken parallellen tussen mensen die geen Covid-vaccin willen nemen en aanhangers van president Putin. Waarbij de boodschap duidelijk is: beide opvattingen zijn duidelijk niet gewenst.

De overeenkomsten

De parallellen zijn duidelijk aanwezig en ook dit conflict zorgt voor een tweedeling in de samenleving. Het bijzondere is dat daarbij traditionele opvattingen verdwenen lijken te zijn: links-progressieve politici die jarenlang hebben gepleit voor minder budget voor Defensie en tegen ingrijpen van de Navo in allerlei conflictgebieden roepen nu om het hardst om agressief en militair op te treden tegen Rusland. Mensen die zich inzetten voor een inclusieve maatschappij willen zonder pardon niet-gevaccineerden en Russen uitsluiten van hun inclusieve maatschappij.

Het is belangrijk dat het mechanisme duidelijk wordt én dat we ons als burgers tegen dit mechanisme wapenen. Een open debat is belangrijk, omdat aan elk thema meerdere kanten zitten. Nuance en wederzijds begrip kan ervoor zorgen dat er minder tweedeling komt en de sociale cohesie niet verdwijnt. En het zorgt ervoor dat je als burger minder vatbaar bent voor manipulatie en je in staat bent je eigen mening te vormen, op basis van informatie van meerdere invalshoeken.

Een gesprek over de coronacrisis of de oorlog in de Oekraïne kan ook plaatsvinden zonder eerst een expliciete disclaimer te hoeven maken, als ‘ik ontken niet dat er een virus is en dat er mensen aan sterven en elke dode is verdrietig’ of ‘ook ik ben tegen oorlog en bloedvergieten van onschuldige burgers’.

Een goed gesprek zou kunnen beginnen met ‘wat vind jij van…’ en dan oprecht luisteren naar de motivatie van de ander. Het is begrijpelijk dat mensen bang zijn voor ziekte en dood, of begrijpelijk dat mensen verdrietig zijn over burgerslachtoffers en oorlog willen voorkomen. Die zorgen zijn terecht.

Andersom zijn zorgen over het verlies aan burgerrechten en vrijheid ook terecht en kan er ondanks dat je tegen oorlog bent ook begrip zijn waarom Rusland zich bedreigd voelt door verdere uitbreiding van de Navo of dat ze Russische burgers in de Donbas regio willen beschermen tegen Oekraïne agressie. Het een hoeft het ander niet uit te sluiten.

Guido Versteeg.