De wetenschap vs de anti-wetenschap, nu bij BNR

Maandag 29 juni op BNR-radio: een discussie over de corona-maatregelen, met Ab Osterhaus en Maurice de Hond. Onderstaand artikel is mijn reactie op jammerend gepiep hierover uit de zorgsector: een blog van Michiel van Baal, hoofd Communicatie & Public Affairs van artsenfederatie KNMG. Die juicht dat debat natuurlijk niet toe.

Ook uit zijn blog blijkt: geen behoefte aan inhoudelijke onderbouwing, wel kritiek op de vorm, kritiek op de persoon, kritiek op het proces, kritiek op randverschijnselen. Niemand zoekt de door De Hond genoemde bronnen er eens bij, of ze doen het wel maar leggen die maar gauw weer terzijde. Bij voorkeur wordt er echter geschoten op Willem Engel, een makkelijker slachtoffer die qua opvattingen opvallende overlap vertoont met Maurice de Hond. Zo uit de lucht gegrepen lijken die aerosolen dus ook weer niet te zijn.

Willem Engel wordt gepakt op allerlei losse -soms te gedurfde- uitspraken, maar wie fileert de dagvaarding waarin per OMT-beslismoment de op dat moment beschikbare kennis wordt gedocumenteerd? Niemand. Wat was bij elke maatregel dan wél de wetenschappelijk onderbouwing? Weten we niet – waarschijnlijk was die er gewoon niet. Wat de zorgsector dan nog resteert is karaktermoord en borstklopperij: “Wij zijn deskundig dus wij hebben gelijk”. Die houding is een serieus wetenschapper onwaardig.

Daarom paste ik de weinigzeggende column van Michiel van Baal aan, zodat de tekst nu weergeeft hoe ik er zelf over denk: totaal tegenovergesteld. Paar zinnetjes erbij, paar woordjes veranderen, klaar. Dat lukt alleen als er weinig inhoudelijks instaat. Normaal gesproken stel ik liever vragen bij controleerbare stellingen maar alles hieronder is dus gewoon nietszeggende opinie. Oftewel: ‘Ook maar een mening’. Pure stemmingmakerij van mij dus, net als dat stuk van Michiel van Baal en regelmatig verschijnende opiniestukken/columns van andere, vaak angstige, Nederlanders.

Hieronder de bewerkte tekst van de column die je hier kunt lezen. Hij staat ook op de site van Adformatie.

De wetenschap vs de anti-wetenschap, nu bij BNR

Het verbaasde mij niets toen ik hoorde dat BNR het ‘debat’ gaat uitzenden tussen Maurice de Hond en Ab Osterhaus. De Hond had in een wanhoopspoging om te worden gehoord ‘de deskundigen’ uitgedaagd tot een debat, en opnieuw gaven de toonaangevende beleidsadviseurs niet thuis. Osterhaus accepteerde wel, een influencer die regelmatig wordt ingezet bij de publieke omroep. De relevantie van het debat wordt daarmee waarschijnlijk niet wat Maurice ervan had verwacht.

Geen van de nationale omroepen durfde het aan daar een podium voor te bieden. En dat vind ik zorgelijk, want Maurice de Hond is een creatieve wetenschappelijke denker die beweert dat de onderbouwing van de deskundigen niet deugt en dat dat gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing enorme schade toebrengt aan de samenleving. Een debatpodium met sleutelfiguren is belangrijk: laat ze met elkaar argumenteren en elkaars onderbouwing toetsen, dan kan dat een basis zijn voor ‘wetenschappelijke consensus’ over wat we wel al weten en wat nieuwe vragen oproept. Tenminste: als er zoveel twijfel is dat er een consensus nodig is. Er zijn ook feiten die vaststaan, dan heb je het niet over ‘consensus’. Maar zo’n wederzijdse toetsing is niet ongevaarlijk. Voor degene die zich valselijk beroept op autoriteit omdat hij niet in de pas is gebleven met wetenschappelijke inzichten kan dat schade opleveren. Het zij zo.

Anti-wetenschap

Eerst maar even wetenschappers en anti-wetenschappers. De essentie van wetenschap is dat je iets niet zeker weet. Wetenschappers stellen een hypothese op en proberen dan bewijs te vinden dat die hypothese NIET waar is. Als dat niet lukt, dan is het ‘waar’. Voorlopig althans: de zwaartekrachtwet van Newton stond lang overeind, tot Einstein liet zien dat ie soms, voor sterren en planeten, niet voldeed. Zijn relativiteitstheorie was lang onaantastbaar, tot de quantum-onderzoekers ontdekten dat ie op het kleinste niveau niet met de quantum-mechanica te rijmen valt. Wetenschap is in feite gestoeld op zoeken naar wat niet waar is, zo werkt wetenschappelijke vooruitgang. Het instrument daarbij, al is het zeker niet perfect, is peer reviewed publiceren.

Inmiddels is er een overtuigend aantal peer reviewed publicaties dat aantoont dat de gevestigde deskundigen ernaast zitten met hun verouderde vuistregels. De deskundigen hebben zelf geen peer reviewed publicaties ter onderbouwing van het te gronde richten van de samenleving. Over de anderhalvemeter-regel wordt letterlijk gezegd: “Die hanteren we al decennia en er is nooit reden geweest om daaraan te twijfelen.” Dat zijn de ware anti-wetenschappers: niet twijfelen aan hun eigen regels.

Opnieuw wordt Einstein nu ingehaald door quantum-onderzoekers, alleen moeten de quantum-onderzoekers deze keer hun toevlucht zoeken tot obscure kanalen en populisme omdat ze uit het publieke debat worden geweerd en hun omdat hun elke toegang tot het wetenschappelijk discours wordt ontzegd.

Zeker weten

Tegenwoordig is er dus een invloedrijke groep gevestigde deskundigen die voor een soortgelijke paradigma-shift staan, waardoor hun kundigheid op zijn kop zou worden gezet. Ze weten juist wel iets heel zeker en ze zoeken in de wetenschap naar precies die frases uit onderzoeken die hun gelijk over druppelcontact (de basis van de veel maatregelen) bevestigen. Ze verwijzen dan naar een paragraaf uit een bijna 100 jaar oud medisch handboek. Andere dingen negeren ze: In datzelfde handboek wordt bewezen dat luchttransmissie belangrijker is dan druppelcontact, maar niemand heeft de moeite genomen om dat boek er nog eens op na te lezen. Ze negeren ook eerdere publicaties van hun eigen instituten. Over nieuwe peer reviewed publicaties en plausibele hypotheses, waarop de aandacht wordt gevestigd door kritische wetenschappers zoals Maurice de Hond, wordt niet eens uitspraak gedaan. Horen, zien en zwijgen. Het is precies het omgekeerde van wat wetenschappers zouden moeten doen, vandaar mijn term: anti-wetenschap.

Ongelijke strijd

Deze anti-wetenschappelijke deskundigen van bijvoorbeeld het RIVM willen niet graag met de meer kritische, onderzoekende wetenschap in debat. Zij zouden daarmee hun reputatie en positie op het spel zetten. De onderzoekers met hun nieuwe inzichten hebben niets te verliezen maar de deskundigen dragen de volle verantwoordelijkheid voor de desastreuze impact die hun adviezen op de samenleving hebben. Als die impact proportioneel is, zullen ze aannemelijk moeten maken dat de ellende die ze hebben voorkomen in dezelfde orde van grootte valt. Dat kunnen ze niet, ondanks dat dat herhaaldelijk is gevraagd. De wetenschappelijke onderzoekers kunnen zelfs aantonen waarom de deskundigen dat niet kunnen: die claim is niet hard te maken aan de hand van de feiten, de data en de laatste stand van de wetenschap. Dat is uiterst pijnlijk voor de gevestigde deskundigen.

Daarom worden alleen geluiden toegelaten van deskundigen met overeenkomstige belangen. Zo blijven de anti-wetenschappers comfortabel op hun stoelen zitten, ze weten immers ‘zeker’ dat hun lijn de enige juiste is en elke opponent wordt weggezet als onvolwaardige amateur-viroloog. Het is doodeenvoudig zo’n wetenschapper dood te slaan met diskwalificatie, autoritair gedrag, karaktermoord, manipulatie in de media, cherry-picking uit (oude) studies en verdraaide feitjes. Van de journalist in het midden, die weinig tijd heeft zich echt te verdiepen, heb je als established anti-wetenschapper weinig te vrezen, zeker als je hem bang kunt houden met de dreiging dat elke tegenspraak onvermijdelijk leidt tot hel en verdoemenis.

Als de wetenschappers dan gefrustreerd overgaan tot steeds scherpere bewoordingen en zelfs een podium bevechten om hun geluid te laten horen, dan roep je heel hard: ‘zie je wel, het zijn relschoppers, complotgekkies, dit is geen wetenschap bedrijven, ze doen maar wat. Wij hebben nog steeds gelijk’. Het anti-wetenschappelijk establishment wint dus altijd. Ze hebben middels de WHO een effectieve communicatiestrategie uitgezet waar alle zichzelf respecterende media aan hebben willen meewerken: de volksgezondheid stond immers op het spel. Dat tij begint gelukkig te keren.

De luisteraar verliest

De uiteindelijke verliezer is de luisteraar, die hierdoor niet geholpen wordt te ontdekken wat ‘waar’ is en wat niet. Wetenschappelijke instituten verspelen hun vertrouwen door angstzaaierij met versleten mantra’s, net als de journalistiek. En daarmee dient BNR onbedoeld een wetenschappelijke agenda, die op zoek is naar open debat en een kritische opstelling, ook ten opzichte van instituties, die altijd kritisch bevraagd zouden moeten worden. Dat was ooit een belangrijke rol voor de inmiddels uitgeklede journalistiek. Een kritische blik en een transparant discours is een voorwaarde voor het functioneren van de democratie. Dat geldt voor rechters, overheid maar vooral voor wetenschap en journalistiek. Als je wilt weten waar het ontbreken van dit alles toe leidt, dan hoef je alleen maar naar de andere kant van de oceaan te kijken.

Verdiep je

Waarmee ik dus wil zeggen dat je mensen als Maurice de Hond geen podium hoeft te geven. Er had al maanden geleden een onderbouwing moeten komen van de maatregelen en een onderbouwde repliek op de bezorgdheid, dat zou niet via een podium moeten gaan. Hij beroept zich de op wetenschap, dus analyseer dan wat hij zegt en ga niet tekeer tegen hem door bijvoorbeeld te verwijzen naar iemand anders (zoals bijvoorbeeld hier gebeurt in het artikel van Michel van Baal: Er wordt verwezen naar een venijnig en sowieso nogal vooringenomen stukje over Willem Engel in de hoop dat dat negatief afstraalt op Maurice de Hond.).

“If someone says it’s raining and another person says it’s dry, it’s not your job to quote them both. It’s your job to look out the window and find out which is true.”

Zoals Prof. Journalistiek Jonathan Foster het formuleerde (naar verluidt)

Dit is exact wat elke onderzoekende en kritische geest doet. De bevindingen van het uit het raam kijken worden op uitstekende wijze verzameld en verwoord door Maurice de Hond. De meer aansprekende Willem Engel zoekt inmiddels andere middelen dan wetenschappelijke uitwisseling, waar geen luisterend oor te vinden is. Hij probeert meer mensen zo ver te krijgen dat ze “look out the window” en bewandelt daarnaast juridische wegen om ook de deskundigen zover te krijgen. Hij heeft het volste vertrouwen in het juridisch instituut. Inmiddels is er wel een rechter op het laatste moment vervangen door een rechter die tijdens de zitting werd gewraakt en alle verzoeken tot demonstratie zijn herhaaldelijk afgewezen op wisselende gronden.

“De Hond heeft gelijk”. Helaas kunnen media alleen in personificaties spreken. Het gaat er niet om dat “De Hond” gelijk heeft. Hij volgt de wetenschap met een open oog en kijkt uit het raam om te zien of waarnemingen die wetenschap bevestigen of ontkrachten. Hij geeft een actueel beeld van de laatste wetenschappelijk onderbouwde inzichten. Van belang is of die juist zijn, niet of iemand “gelijk” heeft.

We weten nog heel veel niet over dit virus maar ook heel veel wel. Het is normaal dat bij iets nieuws de inzichten in eerste instantie alle kanten op schieten en daarom zul je je eigen positie misschien wel wekelijks moeten evalueren en toetsen aan de laatste inzichten. Soms spreken ze elkaar ook tegen, dat hoort bij wetenschap. Het duurt even voor er wetenschappelijke consensus ontstaat, dat kan niet anders. Doe je dat allemaal niet, dan kan het best blijken dat het establishment maandenlang in mantra’s is blijven hangen terwijl al heel vroeg andere feiten op tafel lagen. In de wetenschap heet zoiets ‘groepsdenken’ of ’tunnelvisie’, hoe dan ook tekenen van ‘wetenschappelijke incompetentie’. [zie ook mijn latere artikel over het met voeten treden van de richtlijnen voor Wetenschappelijke Integriteit.]

Kortom, dit ‘debat’ een podium geven is een uiterste wanhoopsdaad om de zittende deskundigen op te porren. Wetenschap zou bedreven moeten worden met kritische analyse maar daar zijn ze niet toe in staat gebleken. Om een metafoor van Mark Rutte te gebruiken: wetenschap is een breekbaar vaasje. Het zou bovendien de natuurlijke bondgenoot moeten zijn van goede journalistiek, want allebei horen ze op zoek naar de waarheid te zijn. Noch de deskundigen, noch de journalistiek heeft hier echter nog interesse voor. Dus BNR, doe wat je moet doen: duik in het onderwerp, zoek het goed uit en bevraag De Hond zo je wilt net zo kritisch als je anderen bevraagt. Gesprekken en het uitwisselen van gedachten over dit onderwerp verdienen een journalistiek platform. De maatschappelijke relevantie is onvergelijkbaar veel groter dan de politieke vliegenafvangerij waarvoor de nationale omroepen doorgaans zonder probleem avonden inruimen.