Oversterfte breekt alle records

We zien al sinds voorjaar 2021 dat er sprake is van oversterfte, die niet verklaard kan worden door alleen corona. Deze oversterfte lijkt inmiddels zelfs toe te nemen. In de grafieken op het Corona Dashboard is dat niet goed te zien, daarom presenteren wij hier een verbeterde grafiek die aansluit bij het seizoeneffect dat we bij griep zien.

Een blog van Herman Steigstra, Anton Theunissen en André Redert.

Oversterfte of meersterfte

Anton Theunissen heeft een lezenswaardig artikel geschreven over bandbreedtes, om vast te stellen of er sprake is van Oversterfte. Hier is ook het begrip Meersterfte geïntroduceerd, om het verschil te maken tussen het precieze aantal overledenen boven de verwachting en de conclusie die daaraan verbonden wordt: is dit aantal groot genoeg om daadwerkelijk van Oversterfte te spreken, of is het slechts een kleine toevalligheid?

Het cijfermatig uitwerken was daarbij gebaseerd op de door het CBS en Corona Dashboard gehanteerde methode. Voor elke week is daar het aantal overlijdens vergeleken met het voor de betreffende week verwachte aantal. Met een blauw gebied waarbij volgens het CBS geen sprake van oversterfte en daarmee is de kous af. Het CBS hanteert het begrip meersterfte niet en verbindt ook geen conclusies aan langdurige meersterfte over vele weken zolang het per week binnen de bandbreedte valt.

Het genoemde artikel liet echter zien dat als meersterfte plaatsvindt gedurende een langere periode, er statistisch gezien wel degelijk sprake is van Oversterfte. Hiervoor werden de meersterftes over de langere periode opgeteld tot totalen van januari tot aan een bepaald moment in het jaar, en idem voor de bandbreedte. Er was echter een tekortkoming in de statistiek: Het artikel baseerde zich op de CBS bandbreedte, en rekende die om naar gecumuleerde bandbreedte. Nu is het vaak zo dat door een griepepidemie mensen overlijden, die anders enkele maanden later zouden zijn overleden. Statistisch gezien, het totaal aantal mensen dat aan het eind van de zomer is overleden variëert dan per jaar niet eens zo heel veel, de overlijdens vinden evengoed plaats, maar vooral eerder. Eerder óf later, dat is een sterke correlatie in tijd die niet in de wekelijkse CBS bandbreedte zichtbaar is. Correlatie heeft veel impact op de getotaliseerde sterfte maar kon op basis van de CBS bandbreedte dus niet in het artikel worden meegenomen.

Bandbreedte voor gevorderden

Soms moet je voor een oplossing van een probleem een paar stappen terug doen: Je wilt weten tussen welke grenzen het totaalaantal overledenen zou kunnen zitten, als je dat aantal totaliseert vanaf 1 januari van een jaar. Er is een eenvoudig antwoord op deze vraag. Als je namelijk deze getotaliseerde waarde voor de voorgaande 5 jaren en dezelfde week uitrekent, krijg je daar een goed beeld van. Uit deze 5 totalen kun je een spreiding berekenen en die geeft een goede indicatie van de maximale afwijking die je voor dit jaar kunt verwachten.

Aan deze rekenwijze hebben we nog een aantal verfijningen aangebracht, zoals het CBS ook doet in hun normale prognoses (bv voor vergrijzing en bevolkingsgroei). Deze effecten zijn echter klein. De impact van het totaliseren geeft een substantieel beter beeld van oversterfte, doordat het sterftecorrelaties door de tijd heen meeneemt.

Werken op basis van seizoenen

Een tweede verbetering zit in de keuze van de tijd-as van de grafiek. In veel grafieken zien we dat die op 1 januari begint en op 31 december eindigt. Maar is dat wel een verstandige keuze? We zien in de CBS sterftegrafiek hierboven al dat sterfte het laagste is in de zomer en dat daar ook de bandbreedte het smalst is. Dat is logisch, want juist in de winter overlijden de meeste mensen. Aan ouderdom, maar ook vaak door griep of een longontsteking. In de zomer is er zelden sprake van griepachtige klachten. Het is dan ook niet slim om een griepepidemie die in de herfst begint over twee grafieken (of twee lijnen in dezelfde grafiek) te verdelen. Een moment midden in de zomer is een slimmere keuze, dan zit de griep altijd in het midden van dezelfde lijn. Wij hebben als nieuw startmoment 1 augustus gekozen.

De nieuwe grafiek

We hebben in het bovenstaande op een hopelijk nog begrijpelijke wijze onze nieuwe aanpak beschreven. Laten we nu eens zien hoe dat er dan in de praktijk uit gaat zien: Dit is het eindresultaat als we de laatste 7 jaren in beeld brengen qua getotaliseerde meersterfte en bandbreedte:

Deze grafiek is opgebouwd met behulp van de gegevens van 2015 t/m 1 augustus 2022. Voor het berekenen van de getotaliseerde bandbreedte zijn alleen de sterftecijfers t/m februari 2020 gebruikt. De sterftecijfers daarna bevatten de cijfers van de corona epidemie en die willen we niet meenemen bij de berekeningen voor die bandbreedte. We zien nu een vorm van deze bandbreedte die we nog niet eerder hebben gezien. In de zomer blijft deze nog smal, maar vanaf november wordt deze steeds sneller breder. Tot eind maart, het einde van het griepseizoen en dan wordt de bandbreedte juist weer smaller.

In eerste instantie denk je hier met een fout te maken te hebben, zeker statistici (waaronder ook wijzelf) denken nu met een fout in de rekenprocedure te maken te hebben, want hoe meer cijfers met een onzekerheid aan het totaal worden toegevoegd, hoe groter de uiteindelijke onzekerheid. Maar hier hebben we te maken met de sterftecorrelaties over de tijd. Het fenomeen dat wie door griep eerder sterft, niet meer enige tijd later nog een keer kan sterven. Door de rekenwijze op de hierboven beschreven manier uit te voeren, zien we dat in de grafiek ook terug.

In het navolgende zullen we de verschillende episodes in deze grafiek afzonderlijk bespreken

2015-2019

De eerste vier jaren tonen een vergelijkbaar beeld. Ze blijven allemaal binnen de bandbreedte. We zien dat er twee epidemieën zijn geweest die tot een toename van de meersterfte hebben geleid, maar uiteindelijk geen oversterfte hebben veroorzaakt. Mogelijk zijn er in de winter een aantal individuele weken van oversterfte geweest, met daarbij een snelle stijging van de totaalsterftes (bovenste twee gele lijnen, januari-maart), maar in de getotaliseerde bandbreedte levert dat nauwelijks netto oversterfte. Aan het eind van elk seizoen blijft de totale meersterfte ruim binnen de grenzen van de bandbreedte.

Ook is in deze grafiek het seizoen 2019/20 opgenomen, tot het begin van de corona epidemie. Deze cijfers zijn nog wel meegenomen bij het berekenen van de bandbreedte. We zien dat er voorafgaand aan de corona epidemie in 2020 sprake was van mindersterfte, waardoor deze paarse lijn vlak tot maart 2020 dalende was.

2019/2020

Het seizoen 2019-2020 heeft een totaal ander verloop. Tot maart 2020 een normaal verloop, totdat corona kwam. We zien een sterke stijging van de meersterfte, die in april leidt tot oversterfte.

Omdat we met een volkomen nieuw virus te maken hadden, was er nog weinig tot geen immuniteit opgebouwd en overleden er meer mensen dan wat je volgens de bandbreedte mag verwachten: oversterfte. Ook zien we hier de afname van de meersterfte vanaf juni, wat we dus ook altijd zien bij een flinke griepgolf: “ondersterfte na oversterfte”. Epidemiologisch is dit een volkomen normaal verloop (“uit het boekje”), alleen door het ontbreken van voldoende immuniteit een heftiger verloop dan in normale griepjaren.

2020/2021

In de herfst van 2020 kwam de tweede golf, eigenlijk een voortzetting van de eerste golf. De rode lijn geeft het verloop weer. Eigenlijk een normaal verloop, alleen kwam deze golf niet in het griepseizoen, maar al aan het eind van de zomer. Daarom begint de oversterfte al direct, helemaal links in de grafiek! Heel apart, maar het is goed verklaarbaar.

Na februari dooft de epidemie weer en daalt de meersterfte lijn, precies volgens “het boekje”. In maart kwam de vaccinatiecampagne op stoom. Eigenlijk zou je nu verwachten dat er een aanhoudende mindersterfte zou komen, een dalende lijn zoals je ook een jaar eerder zag (naar rond de 10 per dag). Maar het tegendeel is het geval!  Meersterfte gaat weer stijgen halverwege maart, ondanks het dalen van sterfte aan corona zelf, met zo’n 25 mensen per dag. De grote vraag is nog steeds of, en zo ja in welke mate, vaccinatie voor deze oversterfte verantwoordelijk is. De trend zet zich voort in het seizoen 2021/2022:

2021/2022

De trend van 25 overlijdens per dag van het vorige seizoen, zet door en loopt snel op tot 35 per dag. In november kwam de Delta variant, die de lijn nog steiler maakte. Een bult was het gevolg, gevolgd door een daling van januari t/m februari. Maar dan zien we vanaf maart weer dezelfde stijgende lijn terugkomen, zoals we die ook vanaf april 2021 zagen. Weer 35 overlijdens per dag extra. Het is aannemelijk dat er sprake is van een continue onderstroom van 35 dagelijkse overlijdens, die ook is doorgegaan tijdens de Delta-bult.

Deze sterfte is onverklaard want er zijn dan amper nog overlijdens aan corona. Uitgestelde zorg lijkt het ook niet, want een jaar na de laatste heftige piek zou dat voorbij moeten zijn, of op zijn minst af moeten nemen. Zeker als we normaal gesproken “ondersterfte na oversterfte” zien. In dit seizoen 2021/2022 stierven er zo’n 16.000 mensen meer dan verwacht, méér dan 2x zoveel als in het eerste coronaseizoen. Opnieuw rijst de vraag wat deze sterfte veroorzaakt.

Overweging

Op jaarbasis is er nu een oversterfte van 16.000 en er is nog geen enkele indicatie dat deze lijn gaat afbuigen richting ondersterfte, integendeel. Er zijn wel aanwijzingen dat de vaccins hierin een belangrijke rol spelen, dat is noch bewezen, noch uitgesloten. Het blijft beperkt tot casussen die dit lijken te bewijzen. Zie bijvoorbeeld Hong Kong:

Een maand na het boosteren in februari-maart zien we een enorme piek in de oversterfte in maart-april. Het causale verband is uiteraard niet aangetoond, maar de aanwijzingen stapelen zich op. Maar “vaccinschade ontkenners” vinden altijd weer een tegenvoorbeeld met cijfers.

De overheid stelt zich nog steeds op het standpunt dat vaccineren “veilig en effectief” is en besteedt geen enkele aandacht aan publicaties en signalen die op het tegendeel wijzen.

Het vaccin wordt nog steeds aangeprezen, kinderen worden opgenomen in de vaccinatieprogramma’s en de grote vraag is of het vaccin de oversterfte zal gaan voeden. Het lijkt een experiment met duizenden mensenlevens – niet van vrijwilligers die een risico-afweging maken maar van burgers die volledig vertrouwen op de autoriteiten. De huidige vaccins zijn ontwikkeld voor een virusvariant die er niet meer is en er zijn aanwijzingen dat deze geen of onvoldoende bescherming geven tegen de huidige BA.5 variant die ook alweer vrijwel verdwenen is. Het zou goed zijn als de overheid deze overwegingen met de bevolking gaat delen in plaats ze compleet te negeren.

Reageren op dit artikel kan ook op maurice.nl, daar kijken ook de andere auteurs mee.