Doorgewinterde statistici, zelfs een heuse professor, konden mij er op X niet van overtuigen dat ik bij berekeningen per 100K altijd ASMR moet toepassen. Ik zal hieronder proberen aan te geven wat dat is en waarom dat er bij mij niet zomaar in gaat. Het is een zo kort mogelijke uitleg van mijn bezwaar tegen het inzetten van ASMR om aan te tonen dat het meevalt met de oversterfte.
Eerst even de basics
Om sterfte-vergelijkingen en -ontwikkelingen te bekijken beginnen we met het tellen van het aantal overlijdens per periode, bijvoorbeeld per jaar. In Nederland is de sterfte doorgaans bijna vier keer zo hoog als in bijvoorbeeld Nieuw-Zeeland en dat is niet verwonderlijk want wij hebben ook bijna vier keer zoveel inwoners.
De eerste stap om landen onderling te vergelijken is dan ook om net te doen of die landen even groot zijn en te berekenen hoeveel overlijdens er dan zouden zijn geweest. Dat is niet zo moeilijk terug te rekenen, bijvoorbeeld per 1.000 of 100.000 (100K) inwoners. Dan heb je de Mortality Rate. Dat zijn de laatste twee letters van ASMR.
In Nieuw-Zeeland was dat in 2024 7,2 per 1.000 inwoners, en in Nederland 9,7 per 1.000.
Dan zitten wij nog steeds 20% hoger. Moeten we ons daarover zorgen maken? En daar komt ASMR in beeld. Een belangrijke factor voor de sterfte in een land, weten we, is het aantal ouderen. En wat blijkt? Wij hebben veel meer ouderen. Uit die groep komt zo’n 80% van alle overlijdens. Een groter aandeel 70-plussers (bijna 20% meer) betekent dus ook een hoger sterftecijfer.
Dus als de vraag is of mensen bij ons eerder doodgaan, is het antwoord: nee. Daarvoor kun je statistisch corrigeren door ook die groepen in beide landen even groot te maken, dus een gelijk aandeel te geven in de bevolking, net zoals je de bevolkingsgroottes vergelijkbaar hebt gemaakt. Je doet alsof ze dezelfde bevolkingsopbouw hebben. Dat gaat dan wel exacter (per leeftijd), en uiteindelijk tel je al die leeftijdsgroepen weer bij elkaar op om tot één getal te komen.
Dus met ASMR neem je niet de werkelijke groepsgroottes maar je neemt voor Nederland dezelfde groepsgroottes als (bijvoorbeeld) voor Nieuw-Zeeland. Evenveel ouderen. Et voilá! Nu komen Nederland en Nieuw-Zeeland mooi overeen. Mensen gaan hier niet eerder dood maar we hebben hier gewoon meer mensen in de groep waar de meeste overlijdens vandaan komen.
Dat standaardiseren van leeftijdsgroepen zijn de eerste twee letters van ASMR. “Age Standardized Mortality Rate: je standaardiseert de bevolkingsopbouwen in je vergelijkingen.
So far so good.
Tellen (en voorspellen)
Stel nu eens dat we in een bepaald jaar te maken krijgen met een sterk leeftijdsdiscriminerende ziekte. Dat betekent dat Nederland zwaarder geraakt zal worden dan landen met minder ouderen. Meer sterfte, veel meer dan verwacht. Dus ook een hogere oversterfte dan Nieuw-Zeeland. De leeftijd is immers een dragende variabele van het effect, het is ditmaal geen confounder die je eruit wil filteren. Door de ASMR-bril bekeken is de oversterfte daar net zo ernstig als hier… of net zo onbetekenend. Dat strookt niet met de realiteit.
Toch gebeurt dat veel. De ouderen worden weggefilterd: “Nothing to see here.”
ASMR maakt alle landen even oud. Even chargeren om het probleem duidelijk te maken: een land als Niger heeft nauwelijks 70-plussers dus je kunt, uitgaand van een standaard-bevolkingsopbouw, voor dat land een oversterfte berekenen die helemaal niet mogelijk is, simpelweg omdat die ouderen er nauwelijks zijn. Toch doe je net of ze er wel zijn. De verwachte sterfte zal daar in werkelijkheid nauwelijks worden overschreden bij een sterk leeftijdsdiscriminerende ziekte.
De paarse lijn geeft de piek van 2022 (in de stippellijn) niet weer. Dat komt omdat de Mortality Rates zijn berekend op basis van de bevolkingsopbouw van Niger. De stippellijn is het verloop op basis van de bevolkingsopbouw van Nieuw-Zeeland. Dus wat je zegt is eigenlijk: als Nieuw-Zeeland de opbouw van Niger had gehad, was er geen oversterfte geweest.
Kortom: Neem je voor een specifiek jaar een standaard bevolkingsopbouw met teveel ouderen dan overdrijf je de oversterfte. Neem je een standaard bevolkingsopbouw met te weinig ouderen dan bagatelliseer je de werkelijke oversterfte.
Om de reële sterfte voor een land te berekenen (en te voorspellen) moet je de werkelijke bevolkingsopbouw gebruiken van het jaar waarvan je de sterfte berekent. Zo kom je tot wat heet de “Crude Mortality”. Dat kan heel andere resultaten geven dan ASMR.
Ageing
Nog problematischer wordt het als we historisch gaan ASMR-en. Ik neem Nieuw-Zeeland weer. In 2010 was het percentage 70-plussers 8,9%, in 2023 was het 11,5%. Die toename van ruim meer dan een kwart (29%) doe je teniet als je voor alle jaren dezelfde bevolkingsopbouw hanteert. Met twee implicaties.
Neem als standaardbevolking bijvoorbeeld het gemiddelde: 10,2% is 70+. Daarmee verhoog je rekenkundig de werkelijke sterfte van de jaren dat er minder 70-plussers waren. Hierdoor wordt de verwachting voor de jaren daarna dus verhoogd, waardoor de eventuele oversterfte in latere jaren lager zal uitvallen.
Daarbovenop komt nog het effect, maar dan in de latere jaren, dat er in werkelijkheid méér 70-plussers waren dan er worden berekend, dus in die berekeningen is de sterfte eigenlijk te laag berekend, wat de oversterfte verder dempt.
In short: in een vergrijzend land wordt met ASMR de voorspelling (baseline) verhoogd en het werkelijke aantal verlaagd. Met het handig kiezen van een baseline, beginnend op een ‘laag’ jaar en eindigend op een ‘hoog’ jaar, is in het geval van Nieuw-Zeeland zelfs aan te tonen dat er ondersterfte is. Dat gebeurt dan ook. Die ondersterfte was er in 2022 overigens niet, toen iedereen gevaccineerd was, maar dat zeggen ze er dan weer niet bij.
Om even terug te grijpen op het begin: als we de bevolking van Nederland terugschalen naar die van Nieuw-Zeeland, teneinde goed te kunnen vergelijken, kunnen we daaruit niet concluderen dat er eigenlijk vier keer zo weinig oversterfte is als we dachten. Met ASMR gebeurt dat wel, het valt alleen niet zo op en het is wat lastiger te doorzien.
Kortom: Bij een leeftijdsdiscrimerende ziekte verander je met ASMR omstandigheden die dragende variabelen bevatten voor het onderwerp dat je wil bekijken. ASMR is nuttig en leerzaam – maar oppassen is geboden.
0 reactions