Als een van de mogelijke oorzaken van de oversterfte wordt -naast vergrijzing1CBS: Toename sterfte door vergrijzing – vaak “uitgestelde zorg” of “zorginfarct” genoemd. Men denkt dan met name aan gemiste operaties en diagnoses en wijst naar de lange wachtlijsten. Verder gaat het niet: er wordt niet gekwantificeerd. Men schudt slechts instemmend en zorgelijk het hoofd. Wetenschappelijke onderbouwing is dan niet nodig. Kunnen we er toch iets over zeggen? Enkele schoten voor de boeg op basis van de overheidscommunicatie en publieke cijfers tot dusver, ook omdat de lopende onderzoeken naar oorzaken van de oversterfte dit allemaal niet gaan behandelen.
Uitgestelde zorg zal zeker een bijdrage hebben geleverd aan de sterfte. Het is immers moeilijk denkbaar dat uitgestelde zorg de sterfte zou verlagen. In 2021 constateerden we al dat die bijdrage niet substantieel kon zijn)2Zie een artikel van het voormalige Eucalyptisch Genootschap maar dat was op basis van beperkte data: het vergelijken van jaarverslagen (aantal handelingen, bezetting, ziekteverzuim etc.) van zorg- en ziekenhuisorganisaties.
Inmiddels zijn we vier jaar verder: tijd voor een update.
Ook oversterfte waar zorg nooit is uitgesteld
Allereerst: landen die weinig of geen uitgestelde zorg hebben gekend, hebben met Nederland vergelijkbare oversterftecijfers. Zie bijvoorbeeld de oversterfte in Duitsland, een land dat zelfs voldoende capaciteit had om ook Nederlandse patiënten onder te brengen. Het Duitse CBS schrijft over 2021 dat na de zomer de oversterfte continu boven de 10% bleef, tot 25% aan toe. Geen hittegolf.3“In juni 2021 (+8 %) viel het verhoogde aantal sterfgevallen samen met een hittegolf en bereikte het zijn hoogtepunt in de 24e kalenderweek (14 tot 20 juni), het hoogtepunt van de hittegolf met +17 %. In juli lag het aantal sterfgevallen nog iets boven het gemiddelde van de voorgaande jaren (+3 %), in augustus lag het binnen dat bereik. In september (+11 %) en oktober (+12 %) lag het aantal sterfgevallen weer duidelijk boven het vergelijkbare cijfer van voorgaande jaren. Tijdens de vierde coronagolf overschreed het aantal sterfgevallen voor november en december het vergelijkbare cijfer opnieuw sterker: zo stierven in november 22 % en in december 25 % meer mensen dan gemiddeld in de vier voorgaande jaren.” Evaluatie van het aantal sterfgevallen sinds 2020 – Statis Corona? Ze waren daar echt goed gevaccineerd en van uitgestelde zorg was geen sprake.
We zien in de laatste zin dat ook onze Oosterburen de sterfte duiden op basis van de vier voorgaande jaren. Dat zijn ze blijven doen. Duidingen van de latere jaren verliezen hierdoor steeds meer aan betekenis: je moet er eigenlijk het gemiddelde oversterftepercentage van de voorgaande ‘coronajaren’ bij optellen. Doe je dat niet, dan lijkt een aanhoudende oversterfte in de statistieken af te zwakken. Als 2020-2024 de referentiejaren zijn en de oversterfte neemt in werkelijkheid af, dan zou je nu echt in de negatieve percentages moeten zitten. Dat is niet zo. Zelfs niet in Duitsland.
Duitsland is eigenlijk al een showstopper voor ‘uitgestelde zorg’ als belangrijke aanjager van de oversterfte.
Over het al dan niet zichtbaar willen maken van de oversterfte schreven Herman Steigstra en ik een rapport (“Van verwachtingen naar normsterfte”) en het parlement is gevraagd hierover een standpunt in te nemen. Het betreft immers een politieke keuze, geen medische of statistische.
Bedenk wel: politiek gezien staat het staatsbelang en dat van de NAVO voorop, dus een politieke meerderheid zal de hele corona-affaire voorlopig graag onzichtbaar willen houden om claims wegens wanbeleid -en erger- te ontlopen en de aandacht zo ver mogelijk weg te houden van alles wat met biowapens te maken heeft. Op het eerherstel van Arib zullen we ook nog wel even moeten wachten.
Ons andere buurland dan. De oversterftepercentages liggen in Nederland aanzienlijk hoger dan bijvoorbeeld in België4Meer hierover in Nederland-België: 13-4 . Ook daar wijt men oversterfte regelmatig aan uitgestelde zorg – maar waarom werkt dat daar zo anders uit? Hebben we hier zo dom geminderd? Hoe intelligent waren onze lockdowns in vergelijking met die van België? Hadden we toevallig net pech met een paar minder gelukkige vaccinbatches? Ook daar gaan we helaas nooit achter komen.
Nog één ander voorbeeld: het al eerder besproken Australië: geen uitgestelde zorg, wel oversterfte. Net als het verloop in Nieuw-Zeeland waar niemand ooit heeft geklaagd over uitgestelde zorg. Het land wordt onterecht als voorbeeld gesteld voor een zwaar gevaccineerd land, waar geen oversterfte zou zijn. Die is er echter wel.
Lockdowns en uitgestelde zorg
Als lockdowns een belangrijke oorzaak zouden zijn van de langdurige oversterfte vanwege ‘vanzelfsprekende’ zorgvermindering, dan zouden landen met strengere lockdowns dan Nederland in 2021–2022 ook structureel hogere oversterfte moeten hebben. Maar dat patroon zien we niet. België had vergelijkbare en soms strengere maatregelen dan Nederland5 zie Grok over Stringency index, maar kent sindsdien een aanzienlijk lager oversterftepercentage. Ook in landen als Denemarken, Finland, Australië en Nieuw-Zeeland, waar lockdowns veel verder gingen, zien we niets wat in de buurt van Nederland komt.
Het zorginfarct?
Urgente zorg is altijd gewoon doorgegaan, we hebben het uitsluitend over geplande zorg die steeds een paar maanden in de knel kwam door lockdowns en/of Covid pieken. Er is geen doorrekening geweest van het potentiële effect van het tijdelijk disfunctioneren van de (geplande en preventieve) zorg. Dat dit zou leiden tot een structurele sterfteverhoging die vier jaar aanhoudt, wordt nergens onderbouwd. Het wordt altijd omgekeerd gepresenteerd: de verhoogde sterfte laat zien hoe erg het met het zorginfarct is.
Niemand die uitlegt hoe uitgestelde zorg tot de abrupte plateauverhoging van de sterftegraad medio 2021 kon leiden.
Het is ontegenzeggelijk waar dat het steeds erger wordt met het zorginfarct. De zorgsector kampt met een groeiend personeelstekort. Bezuinigingen op alle fronten halen de kwaliteit omlaag. Steeds minder handen aan de bedden, geen tijd voor persoonlijke aandacht. Ziekenhuizen worden gesloten of samengevoegd. De druk op de zorg neemt alsmaar toe, nog steeds – maar wat zien we nu? De oversterfte loopt sinds 2022 langzaam terug! Dat valt niet met elkaar te rijmen.
We zoeken door. Laten we eens kijken naar wat het RIVM over de situatie in Nederland heeft gezegd en wat de impact van de zorg bij de belangrijkste doodsoorzaken in het ergste geval zou kunnen zijn.
We kijken naar gemiste
- operaties
- kankerdiagnoses (doodsoorzaak 1)
- hartziektediagnoses (doodsoorzaak 2)
- screening
Gemiste operaties
Het RIVM meldde dat in 2020 en 2021 door uitgestelde planbare operaties meer dan 320.000 QALY (Quality-Adjusted Life Years) zijn verloren. Het is belangrijk om te begrijpen wat een QALY werkelijk meet: het is een maat voor het verlies aan kwaliteit van leven, niet voor het verlies aan levensduur of sterfte. Een QALY kan bijvoorbeeld staan voor een jaar met beperkte mobiliteit of chronische pijn. Als je een jaar met pijn leeft, is dat jaar misschien slechts 0,8 QALY waard geweest. Doe je dat 20 jaar lang, dan telt dat op tot 20 × 0,2 = 4 verloren QALY — zonder dat er één levensjaar minder is geleefd.
Het gaat hierbij voornamelijk om circa 305.000 uitgestelde planbare operaties, vooral staar-, heup- en knieoperaties (bron: rivm.nl). Bij deze ingrepen is de bijdrage aan oversterfte op zijn best verwaarloosbaar. Hoe belangrijk QALY’s ook zijn voor zorgbeleid, ze hebben geen directe relatie met de huidige oversterfte.
In tegenstelling tot planbare operaties zou het uitstellen van acute zorg wél invloed kunnen hebben — voor zover die zorg levensreddende behandelingen betreft. Denk aan reanimatie, beademing, defibrillatie, dotteren, acute hartoperaties of blindedarmoperaties.
Dit is overigens geen aanklacht tegen de zorg. Dat medische behandelingen levensreddend kunnen zijn, staat buiten kijf. We hebben veel te danken aan de kwaliteit van zorg, zowel vóór als na medio 2021. Gelukkig is acute en essentiële zorg volgens alle officiële (en minder officiële) bronnen gewoon doorgegaan tijdens de coronaperiode.
Gemiste diagnoses
Bij sterfte door uitgestelde zorg wordt ook vaak gedacht aan gemiste diagnoses door uitstel of door ‘zorgmijding’, omdat mensen niet naar het ziekenhuis durfden te komen, werden afgezegd uit angst voor besmetting (terwijl toch overal desinfectiepompjes stonden!) of thuis in isolatie moesten blijven.
Hoe lang die periodes precies hebben geduurd is helaas onduidelijk en ze schijnen ook per regio en per specialisatie te verschillen. Ook is niet terug te vinden hoeveel afspraken er dan zijn afgezegd of niet nagekomen door patiënt of door arts/ziekenhuis. Er wordt wel verwezen naar wachtlijsten. Maar ja, in 2018 werd er al geklaagd over de lange wachtlijsten6achter paywall: https://www.zorgvisie.nl/nza-wachttijden-zorg-lopen-de-spuigaten-uit/ , dus dat was niet nieuw in de directe aanloop naar medio 2021. En als er wordt geklaagd over ‘gemiste diagnoses’: hoeveel dan? En hoeveel meer is dat dan voorheen…? Artsen reageren verontwaardigd als ik daarnaar informeer.
Welk type diagnoses komt dan vooral in aanmerking in het kader van de sterftecijfers? Het moet om ziektes gaan die (nog) geen ernstige symptomen opleverden, laat staan levensgevaar, anders was het urgente zorg geweest. Tegelijkertijd moet het gaan om ziektes die binnen anderhalf a twee jaar na diagnose tot de dood leiden, anders zouden ze de oversterfte vanaf 2021 tot (voorlopig) 2024 niet hebben kunnen veroorzaken.
Die twee basisvoorwaarden beperken de te includeren kandidaten aanzienlijk.
Een zoektocht in medische jaarrapporten mondt uit in voornamelijk zeer agressieve ziektes als uitgezaaide kanker, alvleesklierkanker, hooggradige astrocyten (agressieve hersentumoren) en cardiovasculaire klachten – al vallen die laatste vaak weer onder de acute zorg. Samen zijn ze goed voor 50% van de sterfgevallen.
Gemiste kankerdiagnoses
Bij de genoemde kwaadaardige kankers geldt dat een tijdige diagnose het leven met een aantal maanden kan verlengen. Iemand die een diagnose krijgt met een prognose van 6 maanden tot een jaar is over het algemeen al snel uitbehandeld. De behandelrichtlijn bij diagnoses van dit soort aandoeningen is palliatief, gericht op kwaliteit van leven, dus niet met levensverlenging als eerste behandelingsdoel.
Kortom: juist bij deze ziektes, die op deze termijn substantieel aan oversterfte zouden kunnen bijdragen, is de zorg nauwelijks levensverlengend. Het ontbreken van die zorg kan geen belangrijke driver zijn van de oversterfte van medio 2021 tot (bijna) medio 2025. Natuurlijk zijn er ook wel eens mensen kankervrij verklaard na behandeling. Dat zijn dan minder agressieve vormen die niet in een jaar of anderhalf een sterftegolf veroorzaken na een (paar maanden?) uitgestelde diagnose. Hoe lang heeft dat uitstel dan geduurd? Weten we ook niet.
De eerste cijfers bevestigden deze gedachtengang: de sterfte aan kanker leek tijdens de Covid-19 pandemie in 2020 en 2021 niet toegenomen.7Website Internationaal kankercentrum Nederland. Dat maakte een bijdrage aan de huidige oversterfte onwaarschijnlijk, of beter: uitgesloten. Als kanker in de toekomst meer opspeelt door vaccinatiegerelateerde mechanismen (zoals IgG-4-shift, DNA-integratie of SV-40-contaminatie) wordt de uitgesteldezorg-kaart vast wel weer getrokken. Misschien dat er dan duidelijk kan worden gemaakt waar het precies om gaat bij ‘uitgestelde zorg’.
Inmiddels zijn de kankerdiagnoses in 2021, 2022, 2023 en 2024 enorm (ca 10%) verhoogd, zie deze opvallende grafiek van de leeftijdsgroep 30-44 jaar8nkr-cijfers.ikn.nl. Dit is op geen enkele wijze terug te voeren tot een tijdelijk uitstel van zorgafspraken in 2020.
Gemiste hartproblematiek
- Diagnoses
We weten niet of mensen met levensbedreigende hartklachten daadwerkelijk in grote getale aan zorgmijding hebben gedaan of zijn geweerd maar die kans lijkt erg klein. Het lijkt er bepaald niet op dat er minder ambulances zijn gebeld bijvoorbeeld (volg waukema op X of Telegram). Ook van officiële zijde is ons telkenmale op het hart gedrukt dat de urgente zorg is doorgegaan. - Hartoperaties
Hartoperaties kunnen levensreddend zijn dus het pauzeren daarvan kan extra sterfte tot gevolg hebben. In 2020 zijn er ca. 1500 hartoperaties minder gedaan dan gemiddeld. Als urgente zorg inderdaad is doorgegaan, moeten dat toch 1500 niet-urgente operaties zijn geweest. Het is een mogelijkheid dat een aantal van die operaties eigenlijk toch wel hoognodig was en dat die gemiste operaties binnen een jaar tot overlijden hebben geleid. Maar om welk percentage het dan gaat, van die 1.500, is ongewis. Als dat een hoog percentage is, zou de claim dat ‘acute zorg is doorgegaan’ onjuist zijn. We laten dat even in het midden. Als het bijvoorbeeld 10% is, hebben we het om 150 overlijdens, een minieme bijdrage aan de onverklaarde oversterfte. - Overige hartaandoeningen
Bij hartfalen, ischemische hartziekten en hartinfarcten zijn de gemiddelde sterftecijfers per 100.000 in 2020 (en 1e helft 2021) lager dan de gemiddelden van 2015-2019. De gemiddelde leeftijd van overlijden ligt bij de meeste hartaandoeningen rond de 84 jaar maar de huidige oversterfte betreft ook de jongere leeftijdsgroepen.9Website hartenvaatcijfers.nl. Dus ook hier is een verband met uitgestelde zorg moeilijk hard te maken.
Minder dotterbehandelingen
Het ZonMW onderzoek door Prof. Dr. Eline van den Broek focuste op hartproblematiek, dotteren in het bijzonder. Dotteren is een bij uitstek aantoonbaar levensverlengende interventie. Eline kwam tot ca. 2.300 minder diagnoses waren dan verwacht. Hoeveel van die nooit plaatsgevonden diagnoses daadwerkelijk tot een dodelijke uitkomst hebben geleid zullen we nooit precies weten maar het zouden er 2.300 kunnen zijn. Waarom er minder dotterdiagnoses en -behandelingen waren weten we echter niet. Misschien lagen die patiënten wel op de IC met Covid, wie zal het zeggen.
Nu we tegen tienduizenden onverklaarde overlijdens aankijken, wijst dat mogelijke(!) maximale aantal van 2.300 in die periode, bij een van de meest effectieve levensreddende diagnose/interventie combi’s, er eerder op dat uitgestelde zorg niet de belangrijkste aanjager van de oversterfte kan zijn geweest.
Maar inmiddels zijn we ook weer een paar jaar verder.
De daling in diagnoses hartfalen in 2020 blijkt achteraf eigenlijk helemaal niet zo afwijkend. Het aantal interventies in 2020 was wel wat lager dan 2019 maar goed vergelijkbaar met de latere jaren. Als het dipje in 2020 al substantieel zou kunnen bijdragen tot oversterfte, wat moet dat dan wel niet worden na 2023…!(?)
Er zijn ongetwijfeld nog meer ziektes om nader te bekijken maar dit zijn de belangrijkste doodsoorzaken die op deze termijn een kwantitatieve rol zouden kunnen spelen. Daarnaast zouden nog het overwegen waard zijn:
- Beroertes hebben we niet nader onderzocht. In eerste instantie valt dit onder acute zorg. Een belangrijk probleem bij beroertes is ook het bepalen of levensverlengende behandeling -indien al succesvol- wel gewenst is. En het als het voorschrijven van bloedverdunners een half jaar wordt uitgesteld, wat is dan het effect voor de daaropvolgende jaren?
- Overgeslagen screening/bevolkingsonderzoek
De invloed van screeningsonderzoek op de sterfte is nog minder duidelijk. Ook hier zijn de snelle, gevaarlijke varianten van een te diagnosticeren ziekte niet goed behandelbaar. Zich traag ontwikkelende ziektes worden soms wel ontdekt maar hebben veel minder invloed op deze termijn terwijl er ook veel vals-positieve uitslagen worden gegenereerd met zelfs negatieve gevolgen.10Zie NED TIJDSCHR GENEESKD. 2018;162:C4055 en overschatting van het effect van vroegtijdige diagnose bij grootschalige screeningsonderzoeken
Het uitstellen van zorg kan ook tot gevolg hebben gehad dat vaccinatiebijwerkingen niet tijdig zijn onderkend. Helaas zijn de beschikbare data ontoereikend om daar iets over te kunnen zeggen. Het openbaar maken van een geanonimiseerd vaccinatieregister met bruikbare onderzoeksdata stuir op problemen bij de overheidsinstanties, ondanks de vele WOO-verzoeken, bijvoorbeeld door de Biomedische Rekenkamer11De Biomedische Rekenkamer is volhardend, zie hun laatste status-update.
Zeer begrijpelijk, niemand werkt mee aan zijn eigen veroordeling, laat staan aan het op heterdaad betrapt worden ervan. Dat mensenrecht hebben instituten zich kennelijk toegeëigend.
Opmerkelijk blijft dat de collectieve pers dit opgeëiste zwijgrecht niet als impliciete schuldbekentenis opvat. Het zou een journalistiek aanknopingspunt kunnen zijn — maar ja, wie zich mogelijk medeplichtig heeft gemaakt, graaft liever niet te diep.
Referenties
- 1
- 2
- 3“In juni 2021 (+8 %) viel het verhoogde aantal sterfgevallen samen met een hittegolf en bereikte het zijn hoogtepunt in de 24e kalenderweek (14 tot 20 juni), het hoogtepunt van de hittegolf met +17 %. In juli lag het aantal sterfgevallen nog iets boven het gemiddelde van de voorgaande jaren (+3 %), in augustus lag het binnen dat bereik. In september (+11 %) en oktober (+12 %) lag het aantal sterfgevallen weer duidelijk boven het vergelijkbare cijfer van voorgaande jaren. Tijdens de vierde coronagolf overschreed het aantal sterfgevallen voor november en december het vergelijkbare cijfer opnieuw sterker: zo stierven in november 22 % en in december 25 % meer mensen dan gemiddeld in de vier voorgaande jaren.” Evaluatie van het aantal sterfgevallen sinds 2020 – Statis
- 4
- 5zie Grok over Stringency index
- 6
- 7
- 8
- 9Website hartenvaatcijfers.nl
- 10
- 11De Biomedische Rekenkamer is volhardend, zie hun laatste status-update
Ja, er wordt maar wat geroepen. Nog een andere insteek: Vergeet even niet dat foutief medisch handelen doods oorzaak nummer 3 is in onze contreien. Dan hebben we over foute diagnoses, verkeerd medicijn gebruik, operaties die fout aflopen etc. Zie vooral ook de columns en boeken van Dick Bijl hierover. Er gaat nogal eens iets fout. Impliciet nemen we aan dat uitgesteld zorg levens kost, misschien is het wel andersom. Dus hoeveel schade richt je aan, en hoeveel ellende voorkom je juist door de zorg wat meer in ruststand te zetten.
Sterk staaltje in mijn omgeving (ik weet het, anekdotisch, maar het is wel gebeurd): Iemand wordt opgenomen in het ziekenhuis (Covid prikken en een arsenaal aan boosters in het lijf) vanwege serieuze klachten. De oplossing? De galblaas gaat eruit. Operatie plaatsgevonden, aangepast dieet etc. maar na een jaartje ofzo is de patiënt nog steeds niet echt hersteld en allerlei andere klachten doen zich voor. Op de MRI scan blijkt tot verbijstering van iedereen dat de galblaas nog steeds aan boord is. Niemand weet precies wat er gebeurd is. Maar er zit wel een litteken. Hebben ze iets anders verwijderd, bij een andere persoon een galblaas verwijderd? Het is niet meer na te gaan.
Onderstaande tabel komt van de website van de rijksoverheid. We geven een godsvermogen uit aan zorg, maar blijkbaar is het nog steeds niet genoeg. Of is dit een vicieuze cirkel? Veel geld besteden aan iets betekent niet dat de kwaliteit omhoog gaat. Vaak het tegenovergestelde.
Tijd voor een Nederlandse MAHA.
Zijn er overigens nog mensen die op 4 juli naar de DNW dag gaan?
Verdeling uitgaven rijk
In miljarden
Zorg 106.2
Sociale zekerheid en arbeidsmarkt 107.5
Overig -1,8
Onderwijs, cultuur en wetenschap 52,7
Gemeentefonds, Provinciefonds en Btw-compensatiefonds 52,2
Ministerie van Financiën Brontabel als csv (183 bytes)
We kregen afgelopen vrijdag berichten in onze mailboxen van een huisarts die we nog nooit gezien hebben (gestuurd naar alle “ledenbestanden”) dat “we niet zo vaak moeten bellen want daar hebben ze helemaal geen tijd voor. Al die vragen… gewoon op de website en/of via gezondheidsnet zelf een afspraak inplannen en dat ook niet voor ieder wissewasje.” Serieus waargebeurd. 80% van alle zorg kan weg! Een goede bekende met een hele oude moeder, die nog zelfstandig is, moest komen opdraven want er was onverwachts een huisbezoek medegedeeld van een geriatrische huisarts bij moeder. Of mijn goede bekende het uitkwam werd niet gevraagd. Tijdens het onnodige huisbezoek van een uur werd geprobeerd moeder meerdere digitale “hulpmiddelen” te verkopen. Moeder weigerde alles heel terecht en resoluut maar helaas kregen ze korte tijd later trammelant met de bank want de geriatrische huisarts had “gediagnosticeerd” dat mijn goede bekende en haar moeder de bankzaken een beetje illegaal uitvoerden ondanks de gezamenlijke rekening en de machtiging want het verliep niet digitaal genoeg… Serieus waargebeurd! Hoeveel anekdotes moeten we nog vertellen?
De olifant in de kamer wordt gemeden.
In 2020 was er maar 1 diagnose: covid totdat het tegendeel was bewezen. Hierdoor verdwenen ziektebeelden als longembolie, hartinfarct, longontsteking, zelfs griep (kan ook ernstig zijn) als sneeuw voor de zon.
Anders gezegd: bovengenoemde ziektebeelden waren even met vakantie.
Veel, zo niet alle, van bovengenoemde ziekten behandel je niet met beademing, remdesivir, strikte isolatie, maar bv met antistolling, bypass operatie, of gewoon heel ordinair: door NIETS te doen (bv griep).
Dit is wat, mbv de omgekeerde bewijslast (die je bij medische nalatigheid mag toepassen) de oversterfte in 2020 volledig verklaart (er was toen nog geen vaccin), en van post 2021 minstens deels.
Ik ben nog aan het lezen, en ik vond het tot op de helft alweer heel goed, maar ik meldt nu meteen een foutje:
Een Qualy is volgens zeggen “a measure of the state of health of a person or group in which the benefits, in terms of length of life, are adjusted to reflect the quality of life” ofwel “considering both the quality and quantity of life they provide”.
Het is dus fout om te stellen dat een Qualy “een maat [is] voor het verlies aan kwaliteit van leven, niet voor het verlies aan levensduur”. Het is juist levensduur, gecorrigeerd voor kwaliteit van leven. “Quality Adjusted Life Year”, de naam zegt het al.
Graag snel corrigeren, op het eerste gezicht heeft het geen consequenties.
Dank Harald, maar het zit naar mijn idee echt anders. Het is een wijdverbreid misverstand hoor.
De werkelijke levensduur blijft in principe echt hetzelfde. Omdat de kwaliteit lager is, wordt het omgerekend (adjusted) naar een hypothetische kortere levensduur, om een vergelijkbare eenheid te creëren. Maar op de werkelijke sterfte heeft dit in principe geen invloed.
Het zou best kunnen dat iemand die anders 84 zou zijn geworden nu niet ouder dan 78 zal worden, maar dat is niet wat QALY berekent. En al was dat wel zo, dan zien we dat verspreid over vele decennia terug in de oversterfte.
Het volgende artikel legt het uitgebreid uit, met voorbeelden. Ze argumenteren dat in plaats van domweg kwaliteit met levensduur te vermenigvuldigen, “QALY must be calculated as the square root of (length of life^2 + utility^2)”. In elk geval geeft een verdubbeling van de levensduur bij constante levenskwaliteit ook een verdubbeling van het aantal QUALYs. Gelukkig is dit niet belangrijk voor jouw betoog.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC317370/
Jazeker, natuurlijk bepaalt de verwachte levensduur duur het aantal te verliezen QALY – maar omgekeerd niet.
Een toekomstige kwaliteit van 0,7 leidt tot een ander voorspeld resultaat aan verloren QALYs bij een 20-jarige dan bij een 80-jarige. Juist omdat de werkelijke levensduur een gegeven is. Die wordt daardoor niet per definitie langer of korter.
En inderdaad: voor het verhaal hier doet het er ook niet toe.
Alle declaraties van de zorg verlopen via VECOZO. Daar wordt per DBC (DOT) gedeclareerd. Zij hebben derhalve alle cijfers.
Cijfers zijn er wel, dat is het probleem niet. Het probleem is dat niemand erbij mag.
Dat soort bestanden zijn openbaar, maar tonen alleen de zogenoemde hoofddiagnosen (=dat wat beschouwd wordt als belangrijkste diagnose). In 2020-2022 was dat covid.
Hierdoor ‘verdwijnen’ ziekte die een zelfde symptomatologie hebben als covid uit deze openbare bestanden en zie dus minder longembolie, pneumonie, myocard infarct, hartfalen etc in 2020.
Op detailniveau (maar dat mag alleen mbv betaling=€€€ waarbij je moet aantonen dat je gelieerd bent aan een wetenschappelijk instituut) kun je ook aan de zogenaamde nevendiagnosen komen (=dat wat beschouwd wordt als complicatie of gevolg van de hoofdiagnose).
Op die manier zie je bv in 2020 een afname van longembolie en in 2021 niet/nauwelijks toename van longembolie (bij vaccin) wanneer je selecteert op hoofddiagnose, terwijl als je ook de nevendiagnosen kunt bekijken je in 2020 een 23% TOENAME in longembolie ziet, en in 2021 een 50% toename.
Publicatie waar je laatstgenoemde cijfers kunt terugvinden staan hier: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40172984/
Eerstgenoemde cijfers kan je terugvinden via https://opendisdata.nza.nl, of kan ik evt nasturen via mail (tabellen zijn zo rot in te vullen in de commentaarsectie).
Het is gewoon verbijsterend. Zelfs kanker werd op Covid geboekt maar dat heb je gezien. Daar zul je in de nevendiagnoses die missende overlijdens ook wel terugvinden. Als we al die gaten en pieken eens op die manier gaan egaliseren, valt best een stuk Covidsterfte weg. We hebben dat wel al in andere analyses gedaan, weliswaar niet per doodsoorzaak maar door puur naar oversterfte te kijken: Als Covidsterfte groter was dan de oversterfte, was het dus “vervangingsziekte”.
“ Het is immers moeilijk denkbaar dat uitgestelde zorg de sterfte zou verlagen. ”
Nou, dit is heel goed denkbaar. Volgens deskundigen is de hele medische “wetenschap “ slechts voor 11% wetenschappelijk. De rest is trial&error en..geloof. Vaccineren is ook gewoon medische zorg, en daarvan zijn er ontelbare van gezet in de coronaperiode. Oversterfte door overmatige zorg. Meestal is het beter om je gezonde “boeren?” verstand te gebruiken en minder zorg tot je te nemen. Dat is wel zo natuurlijk en beter voor je!
Dat is inderdaad een erg ongeloofwaardige stelling.
In veel besproken onderzoek van medewerkers van de Johns Hopkins Medicine in de VS, enige jaren voor de Corona-crisis, bleek dat de categorie ‘medische fouten’ de derde doodsoorzaak (na nieuwvormingen en hart- en vaatziekten) was. Dit kan overdreven zijn, of alleen in de VS van toepassing, maar ‘uitgestelde zorg’ zal sowieso de risico’s van fouten in diagnoses, behandelingen etc. proportioneel hebben verminderd.
Maar daar komt nog bij dat uitstel van zorg tijdens de pandemie ook het besmettingsgevaar heeft verkleind, want zorginstellingen zijn natuurlijk altijd al prominente besmettingshaarden.
‘Uitstel van zorg’ moet overigens worden samengenomen met het ‘mijden van zorg’, want dit is in feite gedwongen uitstel van zorg.
Tijdens de pandemie was het mijden van zorg vooral in 2020 en 2021 goed zichtbaar in de sector verpleeg- en verzorgingshuizen. In die sector ontstond zelfs een tijd lang leegstand door een sterk verminderde instroom, na de enorme sterftegolf in maart en april 2020. De effecten daarvan moeten normaliter op basis van bestaande statistische bronnen kwantificeerbaar zijn.
Er gebeurt erg veel goeds in de zorg hoor. Maar het zou interessant zijn om het eens echt goed te onderzoeken (maar ja, dan moet je alle patiëntgegevens en jaarrekeningen en verzekeringsgegevens hebben e.d.): Is de bevolking beter af als er alleen hoognodige zorg wordt gegeven? Of, ook een leuke: is er wel een correlatie tussen die 11% behandelingen op wetenschappelijke basis en de behandelresultaten daarvan, in vergelijking met de overige ’trial & error’-behandelingen?
Net als jij ben ik er van overtuigd dat er in de zorg veel mensen met hart en ziel werken om het goed te doen. Het grote probleem is het volgen van protocollen waar die zorg stijf van staat.
Ik heb natuurlijk geen idee maar ik denk dat we nu wel op een verkeerd spoor zijn.
Er zijn maar heel weinig mensen die met hart en ziel in de zorg werken om het goed te doen. De meeste van die mensen hebben we leren kennen en die worden nu in de gaten gehouden en zelfs vervolgd en onschuldig toch schuldig bevonden. En dit schrijf ik niet om angst te zaaien maar om op te roepen tot zelfstandigheid. Bij een ernstig ongeluk in mijn omgeving heb ik die persoon naar de eerste hulp moeten brengen want er moest een scan gemaakt en een antibiotica gegeven e.d. maar met praten als brugman tegen de protocollen in diezelfde persoon weer mee naar huis genomen. Bizar genoeg was het een hele klus om binnen te komen maar een “behulpzame” receptionist wilde graag van ons af omdat de gewonde tijdens bezoekuur door mij in een rolstoel midden in de hal was gezet en de vloer rood kleurde… en toen we binnen waren was er eerst niemand want ze waren allemaal buiten roken. En dat mag niet meer op het terrein van het ziekenhuis dus waren ze naar een winkelcentrum in de buurt. Breek me de … niet open. Overigens mag iedereen roken van mij zolang men er geen hinder mee veroorzaakt. Uiteraard volg ik protocollen die wel nut hebben en/of wettelijk gezien moeten maar informeer jezelf goed net zoals je dat doet bij een aankoop van bijvoorbeeld een auto om bij het anwb-advies te blijven. En mijn eerdere advies: volg een EHBO-cursus, eventueel met de hele familie of vriendengroep.
Ik herken wel wat je zegt over artsen en verpleegkundigen die tegen het protocol in zorg willen leveren die ze vervolgens in de problemen brengt. Het is vooral pijnlijk als blijkt dat alleen het protocol volgen achteraf toch niet echt slim is geweest. Wat er dan gebeurd is helemaal problematisch, want i.p.v. lering te trekken uit de feiten wordt er een censuur ingericht die we helaas nu zien en niet alleen in dit dossier.
Maar om nu te stellen dat er weinig mensen in de zorg werken om goed te doen vind ik overdreven. Mijn ervaringen zijn niet geheel ongunstig want helaas heb ik ook op enige moment wel zorg nodig gehad. En dan heb ik het niet over iets wat met een EHBO niveau tot een goed einde was gekomen. Pas op ik vind uw redenatie goed hoor en het kan geen kwaad jezelf te scholen om zoveel als mogelijk is zelf op te kunnen lossen.
Precies wat ik bedoel. Soms moet je besluiten om wel naar een zorgverlener te gaan maar blijf de regie behouden! Helaas is dat steeds moeilijker. Eerst waren er al de flappen (niet op de werkvloer in instellingen en nog steeds niet voor vaste medewerkers) toen moesten we klappen en daarna begon men alweer over extra flappen. Sommige “uitvindingen” zijn echt wel nuttig zoals een echografisch onderzoek maar het versneld toelaten en het eigen wc-eend onderzoek met het eigen vlees keuren heeft echt gevaarlijke vormen aangenomen, nog gevaarlijker moet ik zeggen want er is een hele generatie waarbij de onnodig amandelen zonder verdoving zijn geknipt door rondreizende artsen. Maarten ‘t Hart beschrijft dat in zijn boek over zijn jeugd. Ook baby’s werden nog niet zolang geleden geopereerd zonder narcose omdat ze dachten dat baby’s geen pijn konden ervaren. In die tijd maakte men zich al wel druk over of vissen pijn konden ervaren. Daarbij de status die men heeft afgedwongen en gekregen maakt dat men als makke lammetjes zich overlevert aan witte jassen. In de dorpen waren nog niet zo lang geleden de grootste huizen en mooiste auto’s van de tandarts, de dokter (die toen wel veel uren werkte), de notaris, de bankdirecteur en de burgemeester. Iedereen kent wel iemand die en/of heeft zelf een medische misser meegemaakt. Ze komen er vandaag de dag mee weg en dat weten ze!
Amandelen zijn juist nodig en het knippen dus onnodig. Sorry voor het foutje (foutjes) maken in mijn schrijfsels. Wel enorm bedankt voor het lezen. Als medisch klokkenluider is het al heel lang niet makkelijk om mensen te waarschuwen. In 2019 kwam het idee van een boek te schrijven maar de gebeurtenissen vanaf begin 2020 haalden mij in… Zo blij met de artikelen hier maar ook met alle reacties.
Ik heb het boek “Artsen en Patiënten misleid “ met veel aandacht gelezen. Hieruit komt de 11% wetenschappelijkheid vandaan. Mij lijkt het logisch. Neem de vaccinaties. Wie beweert dat vaccinaties werken, die kletst. Wetenschappelijk kun je niet aantonen dat het werkt. Ook niet dat het niet werkt overigens. Je moet maar gewoon geloven dat het doet wat het moet doen en verder geen bijwerkingen heeft. Dat geldt in grote lijnen voor elk medicijn. Wat voor de een werkt, werkt voor de ander niet. Er werd gesproken over 90% effectiviteit, maar dat is gewoon niet waar. Tis maar net hoe je het bekijkt. Mijn vader (89) beweert dat vaccins de grootste successtory is van de 20e eeuw, ik denk de grootste misvatting. Tuurlijk zijn er een aantal medische successen te melden, maar voor mij is de medische wereld als de anwb. Bellen uitsluitend in noodsituaties.
Over vaccinatie is veel te lezen maar wat mij opvalt is dat je echt nergens eens een kritische noot ziet over het nut van vaccinatie. En dan hebben we het uiteraard over de klassieke vorm zijnde een inspuiting van een verzwakte ziekte verwekker teneinde het immuun systeem op te leiden.
Onderzoek dient al heel lang de hand die het voedt dus voor wat het is waard.
Sinds de introductie van riolering en betere huisvesting is het belang van vaccinatie minder relevant geworden. Maar zie maar eens op te boksen tegen een kapitaalkrachtig orgaan.
Zijn medische successen ook niet het resultaat van een financiële injectie?
Mocht je echt in de details willen duiken, lees dan ‘Dissolving Illusions’ van Suzanne Humphries en Roman Bystrianyk. Al vaker gezegd hier, maar kan geen kwaad om het nog eens te herhalen. Het klopt dat betere huisvesting/omstandigheden, schoon water, voeding, hygiëne etc. de grootste daling van de traditionele besmettelijke ziektes hebben veroorzaakt. Deze daling vond plaats vanaf ongeveer het begin van de 20ste eeuw (afhankelijk van de regio). Tijdens de industriële revolutie waren de leef omstandigheden van mensen hemeltergend. Dit terwijl de vaccinatie praktijken als sinds Edward Jenner in de 17de eeuw werden toegepast. Maar dan op barbaarse wijze. In de ogen van de meerderheid is Jenner een held, in de ogen van anderen een kwakzalver. Hij wist het in ieder geval goed te verkopen.
Ook het Leicester expirement is interessant. Dit was de eerste grote stad waar de hygiënisten voet aan de grond kregen en waar fatsoenlijke riolering/waterleiding/huisvesting werd geregeld door het stadsbestuur. Met indrukwekkend resultaat, zonder vaccinaties.
De grote vaccinatie beweging begon voor de meeste vaccins pas in de vijftiger jaren toen de meeste besmettelijke ziektes al bijna verdwenen waren. Het lijkt een beetje op de klimaat grafiek zoals Marcel Crok die laat zien., De daling begon al rond het begin van de eeuw. Als je alleen het laatste stukje van de grafiek laat zien lijkt het alsof de vaccinaties de oorzaak van de daling waren. Als je de grafiek uitvergroot en verlengt tot begin van de eeuw kun je zien dat er niet eens een deukje in de grafiek zit ten tijde van de vaccin uitrol.
Ik vind het boek zeer overtuigend. Zou benieuwd zijn naar inhoudelijke kritiek, maar die heb ik nog niet gezien. Bij mij komt er sowieso nooit meer een vaccin in. Zelfs de griepprik blijkt een grote scam.
Overigens bij dit boek terecht gekomen via de website van Door Frankema (stichting vaccin vrij).
Het is jammer dat wetenschap als vehikel misbruikt wordt om ideeën door te drukken.
Vaccinaties werken alleen bezien vanuit de beurs van diegene die voor is.
Dat genereert een hoop geld en zorgt gelijk voor een misvatting in het narratief.
Vaccinaties werken want we zien een daling in meldingen van ziektes.
Dat daar andere ontwikkelingen wel eens verantwoordelijk voor zouden kunnen zijn is vanuit het money plaatje ondenkbaar. Want vaccins zijn heilig verklaard en de enige reden voor het feit dat we allerlei ziektes hebben overwonnen. Ik plaats daar serieuze vraagtekens bij.
Waarom cijfers die er wel degelijk zijn niet openbaar komen lijkt me enigszins duidelijk.
Als onomstotelijk vast staat dat het inspuiten van een voor iedereen onbekende substantie werkelijk effectief en veilig zou zijn is dat heel goed nieuws. En dan zien we denk ik de gegevens ook in chocolade letters overal. Dat is ook wat we hebben gezien alleen jammer dat er al snel hele grote gaten werden geschoten in de data die aan die misleidende campagne ten grondslag lagen.
Het geniep zit m in het feit dat nu hele goedgelovige burgers ergens toch denken zie je wel.
Het was dus veilig en effectief terwijl daar werkelijk geen spat van bewijs voor is, integendeel.
Mooi dat er mensen zijn die dit gedoe doorzien en ons wel correct blijven informeren.
Armand Girbes (Prof. in de IC in A’dam) beweerde in de Rode Hoed wel dat hij verplicht werd om ca. 75% van zijn IC capaciteit te reserveren voor kansloze Corona patiënten, met als gevolg dat hij hart en kankerpatiënten die hij wel had kunnen helpen, moest laten doodgaan……
En met wie moeten we nu medelijden hebben? En waarom voerde Armand de protocollen uit op kansloze coronapatiënten en waarom waren die kansloos terwijl er in de eerstelijnszorg medicatie zou zijn geweest. En van wie moest hij dat? Van de nctv? Ik weet uit betrouwbare informatie rechtstreeks van zijn afdeling dat er inderdaad kansloze patiënten heel lang lagen i.v.m. hun geloofsovertuiging, de familie vroeg regelmatig om overplaatsing naar het geboorteland maar eerst mocht men niet reizen, weten jullie nog… Armand Girbes klapt regelmatig een beetje uit de schoo(f)l en dat is te waarderen. Overigens die hart- en kankerpatiënten gingen gewoon naar andere ziekenhuizen hoor. Net als de coronapatiënten waar geen plek voor was. Degenen die ik persoonlijk ken hebben het overleefd en dat is vooral aan hun familie en henzelf te danken.
Dat moest van de https://lcps.nu/ die toen nog onder leiding stond van de latere minister Kuipers. Hij heeft er flink tegen geprotesteerd (zei hij zelf), maar zonder vruchten. Hij vond het bezopen, asociaal, etc. Maar kon er niks tegen beginnen. Hij zei dat hij later die afgewezen patiënten zag, die door de vertraging dan niet meer te redden waren. Acuut ging dus wel door, maar engszins op tijd ingrijpen om erger te voorkomen werd geblokkeerd door dat oliedomme beleid. Juist Eline vd Broek heeft daar volgens mij onderzoek naar gedaan. Maar wellicht naar andere patiënten groepen met andere ziektes….
Ja: ze hebben ingezoomd op dotterbehandelingen. Een van de weinige (vaak onverwachte en in dat geval eigenlijk urgente) ingrepen die aanwijsbaar/meetbaar levensreddend zijn. Soms wordt er op de dag van diagnose zelf nog gedotterd, anderen worden ingepland. Als het bij dotteren al niet is hard te maken, dan kun je andere uitgestelde zorg wel vergeten.
De oversterfte is zo vreselijk hoog, dat dit idd. onmogelijk alleen aan uitgestelde zorg kan liggen. Ook dat had significante gevolgen, maar niet 7 – 10%. Maar het is zeker niet 0.
Die 320.000 qaly’s van RIVM (die overigens zeer onvolledig zijn!) duiden er op dat het de moeite was, maar nogmaals, lang niet zo veel als de totale oversterfte.
‘ Maar kon er niks tegen beginnen. ’
Waar een wil is, is een weg.
Kennelijk ontbrak de wil bij Armand Girbes.
Waarom die wil ontbrak blijft onduidelijk
Niet dat je over eea niet kunt gissen, maar dat laat ik even voor nu. Over mensen uit de medische wereld die zo graag wilden, maar niet konden, heb ik al een boek volgeschreven.
Achteraf kunnen al die medische experts wel bij zichzelf te rade gaan: ‘waarom kon ik het eigenlijk niet?’
-Nog makkelijker is om de hele periode te ontkennen. Dergelijke experts ken ik ook!
Wat dat betreft is Girbes de slechtste niet. De leermeester in mij zou hem een 2 hebben gegeven op het proefwerk: ‘ken u zelf’. Dat is meer dan een 1 of een 0, maar nog steeds (zwaar) onvoldoende.
Kom op Armand, je hebt een 2 van me gekregen (meer dan een 0) omdat je in ieder geval inziet dat je het niet kon. —Maar waarom kon je het niet?
Ik ben blij dat jij je baan en je reputatie als hoogleraar wel op het spel zou zetten.
Maar ik heb er wel begrip voor dat Girbes dat niet deed. Al is hij wel diverse keren naar Den Haag afgereisd en heeft geprobeerd via bevriende politici de gekte tegen te gaan. En heeft kranteninterviews gegeven. Maar werd op enig moment ook gecanceld van de media. Alleen in zijn eigen ziekenhuis heeft hij voor elkaar gekregen dat het personeel nog enige vrijheden behield.
We leefden in een fascistische dictatuur. En het is knap van jou om dan aan de zijlijn te roepen dat hij dapperder had moeten zijn…..
Ik zeg niet dat ie zijn baan had moeten opgeven. Ik zeg ook niet dat ie niks heeft gedaan. Ik vraag alleen aan hem waarom hij het niet kon.
Interessant dat jij daar een antwoord op weet.
Hoe weet jij dat?
Omdat ik niet onder een steen heb geleefd en bij de bijeenkomst in de Rode Hoed was.
Ik wil het nu wel even voor Willem opnemen want met ‘aan de zijlijn’ doe je hem tekort. Hij was frontsoldaat toen het erop aankwam.
Achteraf kun je van iedereen zeggen dat-ie aan de zijlijn staat.
Maar zie Rutte: met een ruggengraat van slagroom bereik je meer dan met integriteit. Dat is moeilijk te verkroppen voor iedereen met een scherp gericht moreel kompas.
Prima, ik ken Willem niet, maar dat is toch geen reden/excuus om Girbes op deze manier de maat te nemen….
Vind ik.
Als protesteerder, WOB onderzoeker, activistisch schrijver tegen al die Corona kul.
Jan, verdiep je even in Willem want hij heeft een ruggengraat van beton! De minister(s) stonden en staan onder bevel van o.a. de nctv dus ook het lcps. Minister Agema klapte uit de schoo(f)l op vragen van Pepijn van Houweling en heeft dit later ook schriftelijk bevestigd. Ook stonden al onze dossiers wagenwijd open zonder onze toestemming. Gelukkig maakt Gommers zich nu druk tegen windmolens in zijn achtertuin…
Excuus aan Anton, dat ik deze draad met reacties op.. Armand Girbes bevuil.
Oké, jij zat in de rode hoed, dat verklaart alles. Wie weet!
Maar als Girbes daar gezegd heeft wat jij zegt wat hij gezegd heeft… dan is ie nog erger dan al die debiele dokters die indertijd dachten het juiste te doen (blindstaren op covid). Girbes wist (zeg jij) dat een dergelijk protocol tot doden zou leiden. En toch ging hij mee in dat beleid.
Wat mij weer tot de vraag brengt: hoe kon hij dat doen?
Bovendien, hoe kan hij op zijn hooglerarenplaats blijven zitten zonder te kotsen over al die stupiditeit en hoogmoed die hij tot aan de dag van vandaag in zijn collega’s mag aanschouwen.
Ik zou zoiets niet kunnen!
Je had zijn reactie moeten zien: hij kotste van en ergerde zich kapot aan de houding van de reguliere van de beleidsmakers.
Ik heb enkele verklaringen voor dit absurde gedrag, die ik al vaker, ook hier, heb gepubliceerd. Misschien helpt het je om in te zien wat er gebeurde en opnieuw zal gebeuren als “men” het niet door krijgt.
1. Rule of Rescue
Lees dit artikel uit 2022: https://www.linkedin.com/pulse/ethiek-bij-de-evaluatie-van-corona-maatregelen-jan-van-der-zanden vooral het einde is nog net zo actueel als 3 jaar geleden. Niemand begrijpt kennelijk deze analyse. Ook op alternatieve media is er geen begrip voor. Terwijl het m.i. echt heel cruciaal is om dit mechanisme van de Rule of Rescue te doorzien. En als je Engels verstaat: lees dan vooral ook het artikel van Orr & Wolf. Of laat het even vertalen door AI. Dan begrijp je hoe al die ellende over ons is uitgestort. Met de beste bedoelingen.
2. Baanzekerheid
De verklaring dat mensen als Girbes, die het wel doorhadden, toch meededen is simpel. Niet iedereen heeft de moed om echt in opstand te komen tegen de mainstream machten. Je bent ook wel een beetje een Don Quichotte in dat geval. Want ook “Het Volk” was (voor ca. 80%) in de ban van die Rule of Rescue filosofie. De mensen die wel openlijk verzet pleegden verloren heel vaak hun baan. Niet iedereen kan zich dat veroorloven. Ik was zelfstandige en kon mij verzet wel veroorloven. En heb ook gedonder gehad met een opdrachtgever.
Maar ik heb er wel begrip voor, dat mensen als Girbes wel hun best deden te protesteren, maar zich er uiteindelijk bij hebben neergelegd.
Kennelijk hadden veel of al die patiënten obesitas maar nog steeds mis ik enige urgentie op het hoofstuk preventie. De interesse voor dat detail is er ineens wel als er aan verdient kan worden.
De kanslozen op de IC hadden vaak flinke obesitas. Die hadden meer kans gehad, als ze direct in maart 2020 op dieet waren gegaan…..
Het onderzoek van Maurice de Hond over de manier van verspreiding en de langdurige glasharde ontkenning hiervan is natuurlijk ook een kapitale blunder.
Zo ook de gunstige werking vitamine D die feitelijk nog steeds regulier wordt ontkent.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960076020302764
Een kleine groep patiënten maar wel met spectaculair resultaat.
Je zou dan denken doe dat eens over met een grotere groep maar dat zie ik dus niet?