Afgelopen zomer hadden we te maken met een nog nooit vertoonde zomersterfte. Het tekende zich al af in mei maar oversterfte werd slechts incidenteel gemeld. En nog steeds rinkelen er geen alarmbellen bij onze gezondheidsbewakers. Een status update van mijn posts van een maand geleden, aangevuld met nieuwe berekeningen en recente cijfers.
[Edit: Lees ook de analyse van het Eucalyptisch Genootschap naar aanleiding van dit artikel, link onderaan deze pagina, waarin wordt berekend dat vaccinaties de belangrijkste oorzaak zijn.]
Korte recap
Bij oppervlakkige beschouwing vertonen grafieken 1 en 2 een overeenkomstig beeld. Door de hoge pieken zijn de kleinere bewegingen op weekniveau moeilijker te zien. Toch valt er iets op als je de grafieken over elkaar heen schuift: niet elke groep volgt het totaalgemiddelde van covidsterfte. Ik heb de blauwe grafiek omgekleurd naar paars zodat hij beter afsteekt tegen met name de groep 65-80.
Waar er nauwelijks Covidsterfte was heb ik de basislijn op de hoogte van de verwachte sterfte gezet. De toppen van de paarse covidlijn zijn geschaald naar de toppen van de overlijdens in elke leeftijdsgroep. Wat er dan uitspringt, zie het uitgelichte deel, is dat de oversterfte al maandenlang niet meer verklaard wordt door Covid. Alle reden om daar eens in te duiken.
De grootste verschillen treden op in de groep van 65-80 jaar. In de groep 80-plussers is er niet veel te zien: bij een gemiddelde leeftijdsverwachting van 82 jaar is het begrijpelijk dat de verschillen bij de oudere groep van 80-plussers minder in het oog springen.
In de jongere groep van 0-65 is de sterfte (en het seizoenseffect) van nature veel lager en zijn de verschillen op deze schaalverdeling niet opvallend. De totalen zijn ook veel lager. Toch gebeurt daar iets vergelijkbaars.
Kijkend naar Grafiek 3 doet het verschijnsel zich al voor vanaf Maart 2021. Al een half jaar. In het afgelopen half jaar is er door het rivm echter alleen oversterfte gerapporteerd als de groene lijn boven de onzekerheidsmarge uitkwam. Je zou daarbij verwachten dat de waarde van week tot week, binnen de onzekerheidsmarge, om de verwachting heen fluctueert. Dat gebeurt dus niet: hij zit structureel boven de verwachting en soms zelfs boven de verwachte bandbreedte.
Geen ondersterfte
Na de overmatige sterfte van winter 2020-2021 zou je een periode van ondersterfte kunnen verwachten. Desondanks kijken we tegen een oversterfte aan. Het is aannemelijk dat de cijfers worden afgezwakt door de ‘verborgen’ ondersterfte. Neem je dat mee dan wordt het beeld er niet beter op. Ook de groep boven de 80 jaar zou dan hoger boven het verwachte gemiddelde uitkomen.
Kleine kansberekening
We zoomen in op de leeftijdsgroep van 65-80 en dan in de periode waarin Covid nauwelijks een rol speelde, om vervuiling te voorkomen. We nemen daartoe een kortere periode van week 22 tot nu (week 37), dat is van begin juni t/m eind september. Dat is een periode van bijna vier maanden (16 weken).
Je zou verwachten dat de ondersterfte de oversterfte over een periode van 16 weken ongeveer opheft. Zo niet, dan moet er iets aan de hand zijn. Versimpelen we dat idee, dan kun je zeggen dat je net zo vaak boven de verwachtingslijn moet zitten als eronder. Dit over-/ondersterfte evenwicht is vergelijkbaar met het opgooien van een munt.
Voor het idee: om 16 keer achter elkaar kop te gooien moet je wiskundig gezien 131.070 keer een munt opgooien. De kans dat die reeks spontaan voorkomt is 0,0008%. Zie je het gebeuren dan is er alle reden om de munt te verdenken, het opgooien of het tellen of misschien wel iets anders, dat weet je niet.
Het kan puur toeval zijn maar in een periode waarin een Lijst-A virus het land onveilig maakt waartegen inderhaast massaal spoedvaccinaties worden ingezet zou je toch wat extra alertheid mogen verwachten.
Dit is nu dus al een half jaar aan de gang maar we blijven kijken naar de uitgesproken ‘Covid-luwe’ zomermaanden, vanaf juni. Een bevriende econoom en data-analist is met die periode aan de slag gegaan en kwam in eerste instantie met de volgende gegevens terug. (Een nadere analyse is in voorbereiding).
In de groep van 65-80 jaar kan slechts 13,5% van de zomer-oversterfte verklaard worden door corona. Aan de overige 86,5% wordt geen aandacht besteed. Er is immers volgens onze volksgezondheidsspecialisten eigenlijk geen oversterfte omdat die zich wekelijks over het algemeen nog net binnen de onzekerheidsmarge bevindt. Dus zijn alle maatregelen zijn gericht op die 13,5% Covid-doden.
Zomersterfte 6,3% hoger onder 65-80 jarigen
De totale sterfte is afgelopen zomer 6,3% hoger geweest dan verwacht, onder de groep 65-80 jarigen.
Van dat surplus is dus slechts 13,5% verklaard door Covid.
Om hoeveel mensen gaat het?
Op basis van CBS en rivm-cijfers met week 37 erbij (net gedownload) gaat het in die leeftijdsgroep om 942 mensen. Het totaal aantal extra overledenen, inclusief de twee andere leeftijdsgroepen is 2149, in 16 weken. Dat zijn bijna twintig mensen per dag, waarvan drie aan of met Covid. Reken dat eens een half jaar door, dus maal 180. Het gaat om duizenden doden, ik kom -met inachtneming van afrondingen- in de richting van 3.500 tot nu toe (3492). En dat zijn dus niet voornamelijk tachtigers, zoals bij Covid maar verhoudingsgewijs meer jongere mensen, niet alleen onder de 80 maar een kwart is zelfs jonger dan 65 jaar.
Vergelijking met zomer 2020
Ook vergelijkingen met eerdere jaren wijzen uit dat we te maken hebben met een abnormale sterfte. In eerdere artikelen heb ik dat al laten zien. Deze grafiek bijvoorbeeld gaat van week 20 tot week 34. (In het uitgelichte gebiedje van de geactualiseerde grafiek bovenaan dit artikel is te zien dat het patroon zich ook afgelopen weken doorzet.)
Vergelijking met vorige zomers
Eerdere jaren leveren hetzelfde beeld op. We zien een stijgende trend vanaf 2016, dat zal te maken hebben met bevolkingsopbouw (maar misschien ook wel met afnemende leefomstandigheden, wie zal het zeggen).
In 2020 stagneert die stijging, waarschijnlijk vanwege een ondersterfte als reactie op de Covid-sterfte niet lang daarvoor. Covid kun je wegdenken door een stukje van 2019 afhalen en dat er bij 2020 op te plakken, zodat de trend vanaf 2015 wordt doorgetrokken. Dan zie je de enorme jump die zomer 2021 maakt.
Vergelijking met andere landen
Euromomo is een website waarop je van 27 aangesloten landen o.a. de sterftecijfers kunt bekijken en in hoeverre die afwijken van het gemiddeld van andere jaren.
Ook hier zie je dat die stille oversterfte zorgt voor opvallende aantallen doden in vergelijking met eerdere zomers.
Moeten ze nu echt over een half jaar de kwartaalcijfers gaan vergelijken om erachter te komen dat er toch wel héél veel extra mensen op raadselachtige manier overleden zijn?
Speculaties
Moeten we zelf gaan speculeren over de oorzaken?
- Krijgt het door VWS voorspelde verlies van 520.000 QALY’s, terzijde geschoven door het kabinet, op deze manier gestalte?
- Uitgestelde zorg? Speelt het alleen in Nederland, met onze rare zorgkrapte? Zo te zien in Euromomo grafiek 7 zijn wij in elk geval niet de enige. Nadere analyse zou daar misschien een verband kunnen vinden tussen landen met zorgkrapte en zomersterfte.
- Is het algemene sociaal-economische disruptie?
- Speelt misdaad een rol, huiselijk geweld?
- Hebben vrijheidsbeperking, afgedwongen gedragsveranderingen, ontnomen toekomstperspectieven invloed?
- Heeft doodsangst invloed?
- Zou het iets met de vaccinaties te maken kunnen hebben, zijn er misschien opmerkelijk veel overlijdens door ziektes als hartfalen of hersenbloedingen, plotseling foute bloedwaardes, iets met plaatjes, spikes en ACE2-receptoren?
- Immuniteit-gerelateerd, na twee seizoenen van semi-isolatie een immuniteits-atrofie?
Zolang er geen aandacht aan wordt besteed, zullen we moeten blijven gissen.